Theo Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Lê Minh Trí, thời gian qua, các cơ quan tố tụng đều tập trung thực hiện công tác thu hồi tài sản tham nhũng và có kết quả rất tốt, tuy nhiên vẫn chưa đạt yêu cầu vì còn nhiều vướng mắc, bất cập.
Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Lê Minh Trí. Ảnh: LINH NGUYÊN
Công tác kê biên tài sản tham nhũng còn có khoảng trống
Cho ý kiến đối với việc thu hồi tài sản trong các vụ án kinh tế, tham nhũng tại phiên thảo luận của Quốc hội ngày 24/10, đại biểu Lã Thanh Tân (Hải Phòng) nhấn mạnh đây là vấn đề đang được Đảng, Nhà nước rất quan tâm.
Cụ thể, ngày 2/6/2021, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 04 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng kinh tế. Đây là cơ sở chính trị quan trọng, thay đổi rất lớn nhận thức đối với việc thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế.
“Các cơ quan tiền tố tụng, cơ quan tố tụng cần phải vào cuộc và kịp thời áp dụng biện pháp cần thiết như thu giữ, tạm giữ, kê biên tài sản, đất đai, phong tỏa tài khoản ngay trong quá trình kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử”, đại biểu Tân nêu ý kiến.
Đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh) cho biết, kê biên tài sản là biện pháp cưỡng chế của nhà nước được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự do cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng đối với bị can, bị cáo, nhằm bảo đảm thi hành phần dân sự trong bản án hình sự. Tuy nhiên, từ thực tiễn tố tụng và thi hành các bản án trong thời gian qua cho thấy pháp luật về kê biên tài sản, bảo đảm thi hành án đang bộc lộ sự bất cập, khiến cho việc thu hồi tài sản của nhà nước do người phạm tội gây ra gặp rất nhiều khó khăn, rất cần có giải pháp để khắc phục.
“Đây cũng chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến công tác thu hồi tài sản tham nhũng, nhất là các vụ đại án, đạt rất thấp. Đây là một nội dung mà cử tri hết sức quan tâm, bức xúc”, đại biểu Bình cho biết.
Theo đại biểu Bình, thực tế thời gian qua, rất nhiều vụ án tham nhũng, đại án kinh tế hàng nghìn tỷ đồng bị thất thoát, chiếm dụng nhưng không được thu hồi bởi tài sản này đã bị sang tên cho người khác. Sự chậm trễ hoặc bỏ qua việc kê biên tài sản trong giai đoạn điều tra, truy tố là nguyên nhân dẫn đến nhiều đại án khó thu hồi tài sản phạm pháp.
“Mặc dù theo quy định pháp luật, tài sản có nguồn gốc phạm tội dù đã chuyển dịch quyền sở hữu cho người khác cũng bị kê biên, phong tỏa để bảo đảm thi hành án. Tuy nhiên, để làm rõ nguồn gốc tài sản bất minh là chuyện không dễ”, đại biểu Bình nhận định.
Bên cạnh đó, đối tượng phạm tội tham nhũng thường có chuyên môn, nghiệp vụ nên thường sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau để che giấu hành vi phạm tội, che giấu nguồn gốc hình thành tài sản do phạm tội mà có, che giấu đường đi của dòng tiền và việc sử dụng tiền nên rất khó phát hiện, thu hồi.
Do đó, đại biểu Bình kiến nghị cần phải xem xét, hoàn thiện các quy định liên quan đến thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt thông qua thủ tục kết tội, đồng thời mở rộng phạm vi thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn đến các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán khi phát hiện có dấu hiệu phạm tội tham nhũng kinh tế.
Theo báo cáo, năm 2021, các cơ quan tố tụng tăng cường các biện pháp nhằm thu hồi tài sản bị chiếm đoạt trong các vụ án tham nhũng, kinh tế, theo đó, đã thu hồi hơn 4.500 tỷ đồng, phong tỏa tài khoản và kê biên nhiều tài sản có giá trị lớn như: cổ phiếu, bất động sản.
Trong bối cảnh dịch Covid-19, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã tham dự phiên điều trần trực tuyến của Tòa án Singapore thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về thu hồi tài sản trong vụ án Phan Sào Nam, kết quả, đã thu hồi được hơn 2,7 triệu USD.
Tuy nhiên, theo Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, năm 2021, tỷ lệ thu hồi tài sản trong các vụ án về tham nhũng giảm 5,03% so với năm 2020.
Các hoạt động kinh tế phải minh bạch
Giải trình trước Quốc hội, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Lê Minh Trí cho biết, thời gian qua, yêu cầu đặt ra đối với các cơ quan tố tụng là phải làm tốt hơn nữa công tác thu hồi tài sản tham nhũng, thất thoát của Nhà nước.
“Trong thực tế những năm gần đây chúng ta có làm tốt hơn, có chuyển biến tích cực hơn. Tuy nhiên, so với yêu cầu chúng ta cảm thấy vẫn chưa hài lòng. Bởi vì rõ ràng số mất với số lấy lại nó vẫn chưa tương xứng”, ông Lê Minh Trí thừa nhận.
Theo ông Lê Minh Trí, vấn đề đặt ra ở đây là kể cả có quyết tâm kê biên, rồi thu hồi thì cũng phải theo luật hiện hành, vì không phải lúc nào cũng niêm phong, cũng kê biên được. Bởi vì Nhà nước phải chịu trách nhiệm bồi thường nếu kê biên, niêm phong không đúng, và thậm chí đối diện với việc bị khởi kiện.
“Cho nên, làm thì khẩn trương, quyết tâm chính trị nhưng cũng phải chặt chẽ và chính xác. Hệ thống pháp luật hiện nay, xin thưa với các đại biểu và Quốc hội, chúng ta phải tiếp tục rà soát để tiếp tục hoàn chỉnh và hoàn thiện, không phải dễ gì cứ muốn thu là thu”, ông Lê Minh Trí cho biết.
Để công tác thu hồi tài sản tham nhũng đạt hiệu quả tốt hơn, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Lê Minh Trí đề nghị Quốc hội nghiên cứu, xem xét cho xây dựng Luật Đăng ký tài sản để đưa vào chương trình xây dựng luật của Quốc hội.
“Hiện nay, chúng ta chỉ mới có kiểm soát tài sản trong hệ thống chính trị, nhưng tài sản đối tượng ngoài xã hội đang đứng tên, sở hữu, mà có thể nó là hợp pháp hay không hợp pháp, nó có chứng minh được nguồn gốc hợp pháp hay không, cái này chúng ta còn bỏ một khoảng trống rất lớn ở ngoài xã hội”, ông Lê Minh Trí nêu vấn đề.
Theo ông Lê Minh Trí, nếu chưa có Luật Đăng ký tài sản thì tài sản tham nhũng mà các đối tượng có thủ đoạn che giấu, ẩn nấp ở ngoài xã hội bằng hình thức nhờ người khác đứng tên như xe ô-tô, nhà đất thì "không đụng vào được".
“Mặc dù, biết khi không giải trình được nguồn gốc thì tài sản bất minh, nhưng chúng ta cũng không thu hồi được”, ông Trí cho rằng nếu không có luật thì khoảng trống đó vẫn còn là một trở ngại với công tác thu hồi tài sản tham nhũng.
Bên cạnh đó, ông Lê Minh Trí cũng kiến nghị Chính phủ nên có lộ trình cho việc hạn chế sử dụng tiền mặt ở mức độ cao hơn, đặc biệt trong xu thế hiện nay đang áp dụng là thanh toán trực tuyến, không qua ngân hàng.
“Việc này càng đẩy mạnh hơn nữa để góp phần cho chuyện thu hồi tài sản và minh bạch. Các hoạt động kinh tế phải minh bạch thì chống tham nhũng, thu hồi tài sản mới tốt được. Còn nếu chúng ta hiện nay có quyết tâm chính trị nhưng vừa làm, vừa lo, không thu thì không được, nhưng thu không đúng luật người ta kiện”, ông Lê Minh Trí nói.
Về vấn đề thanh tra, kiểm tra để kê biên tài sản tham nhũng, ông Trí cũng cho biết, hiện nay trong quá trình xác minh nguồn gốc tài sản thì có thể tài sản đó đã bị “tẩu tán” mất. Do đó, cần phải giải quyết bằng nhiều biện pháp đồng bộ, trong đó biện pháp căn cơ là pháp luật, để có thể thu hồi tốt hơn tài sản tham nhũng.
