Cơ quan dân cử qua thực tiễn hoạt động
Với nỗ lực không ngừng đổi mới trong cách thức hoạt động, tổ chức các nội dung giám sát thiết thực, hoạt động của HĐND tại nhiều địa phương đã thể hiện rõ tính công khai, minh bạch, dân chủ. Việc nâng cao vai trò quan trọng của cơ quan quyền lực nhà nước thật sự pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu lực, hiệu quả là thành tố quan trọng để nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân; góp phần xây dựng nền hành chính phục vụ nhân dân.
Thực tiễn những năm qua cho thấy, các cơ quan dân cử với vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng, quyền làm chủ của nhân dân, đã có những quyết sách quan trọng, bước đi đổi mới, chủ động, sáng tạo trong việc đưa chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống, được nhân dân ủng hộ.
Đặc biệt trong thời gian gần đây, hoạt động của Quốc hội khóa XV với tinh thần “chủ động, sáng tạo, đồng hành, từ sớm, từ xa” là cơ sở để HĐND thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ của mình, tiếp tục có những giải pháp đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động về công tác giám sát và quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương. Ở nhiều địa phương, hoạt động nói chung và hoạt động giám sát nói riêng của HĐND tiếp tục đổi mới theo hướng thực chất, định rõ kết quả, nâng cao trách nhiệm, tăng cường giám sát chuyên đề đối với các vấn đề được dư luận quan tâm; tăng lượng giải trình, làm rõ vấn đề phức tạp, bất cập; ban hành nghị quyết về chất vấn và trả lời chất vấn làm cơ sở để theo dõi, giám sát, đôn đốc, tái giám sát…
Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của HĐND các cấp vẫn còn một số hạn chế cần khắc phục.
Cụ thể như: Một số nghị quyết ban hành còn thiếu tính phù hợp với thực tiễn tại địa phương, khi tổ chức thực hiện phát sinh bất cập, nhất là những nghị quyết cần nguồn lực thực hiện lớn, hoặc liên quan đến cải cách bộ máy, hệ thống chính trị ở cơ sở. Có một số nội dung của nghị quyết được ban hành khi tổ chức thực hiện chưa đảm bảo hiệu quả, còn bất cập. Việc tổ chức giám sát các nghị quyết do HĐND ban hành chưa được chú trọng đúng mức. Việc soạn thảo nghị quyết, hồ sơ liên quan trình HĐND còn chậm, chưa đảm bảo thời gian theo luật định, làm ảnh hưởng đến chất lượng thẩm tra của các ban HĐND cũng như chất lượng nghiên cứu, xem xét để quyết định thông qua nghị quyết của đại biểu HĐND tại kỳ họp. Hoạt động tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, đôn đốc xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân có lúc, có việc còn lúng túng, chưa thực hiện đúng với yêu cầu, nhiệm vụ; vẫn còn vấn đề cử tri thường xuyên kiến nghị chưa được giải quyết dứt điểm. Hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tại kỳ họp còn hạn chế, ít đại biểu đặt vấn đề nội dung chất vấn trực tiếp tại kỳ họp; khi thực hiện chất vấn, có nơi, có vấn đề cũng chưa tranh luận để giải quyết rốt ráo, dứt điểm đến cùng. Nội dung, quy định về hoạt động của tổ đại biểu HĐND chưa thật khả thi, nhất là quy định về tổ chức giám sát…
Sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của Cơ quan dân cử
Vai trò lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của các cơ quan dân cử, bao gồm Quốc hội, là vấn đề nhất quán và có ý nghĩa quan trọng hàng đầu.
Các bản Hiến pháp năm 1946, năm 1959, năm 1980, năm 1992 và năm 2013 đều thể hiện tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của Đảng về việc khẳng định vai trò, vị trí quan trọng của HĐND với hai chức năng quan trọng là chức năng quyết định các vấn đề quan trọng và chức năng giám sát. Sự lãnh đạo của Đảng còn thể hiện thông qua quá trình ban hành và tổ chức thực hiện các đạo luật quy định về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, như: Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 1958; Luật Tổ chức HĐND và Ủy ban hành chính các cấp năm 1962; Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1983, năm 1989, năm 1994, năm 2003; Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019); Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015…
Trong quá trình các cơ quan dân cử hoạt động, Đảng quan tâm lãnh đạo đổi mới việc xây dựng và hoàn thiện một hệ thống pháp luật với các tính chất đã được xác định. Theo đó, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định, phải xây dựng và hoàn thiện một hệ thống pháp luật với tám tính chất đặc trưng: đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch và ổn định. Tại Kết luận số 19-KL/TW, ngày 14/10/2021, Bộ Chính trị đã quyết định bổ sung một tính chất nữa vào hệ thống pháp luật, đó là có sức cạnh tranh quốc tế. Đó là quyết định đúng đắn và chính xác trong điều kiện đất nước hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Đảng cũng chủ trương thực hiện mô hình bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch HĐND các cấp được Ban Chấp hành Trung ương Đảng đề ra từ Hội nghị Trung ương lần thứ 4 khóa XI (năm 2012) đến Hội nghị Trung ương lần thứ 7 khóa XI (năm 2013). Đảng tiếp tục nhấn mạnh thực hiện mô hình này ở tất cả các cấp và tại Đại hội XII, Đảng đã chỉ rõ “cơ bản thực hiện mô hình bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch HĐND các cấp”. Chủ trương trên tiếp tục được khẳng định tại Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị Trung ương lần thứ 6 khóa XII “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Theo đó, bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch HĐND đã góp phần đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy và là người trực tiếp chỉ đạo triển khai thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và của cấp ủy cấp trên đến UBND, Ủy ban MTTQ và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội trong việc thực hiện các nhiệm vụ ở địa phương…
Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động các cơ quan dân cử
Về đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã xác định “Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo thông suốt, kịp thời, đúng đắn... Đổi mới phương pháp, phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương đến cơ sở; xây dựng và thực hiện phong cách làm việc khoa học, tập thể, dân chủ, trọng dân, gần dân, hiểu dân, vì dân, bám sát thực tiễn, cầu thị, học hỏi, nói đi đôi với làm”. Theo tinh thần đó, việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của Hội đồng nhân dân chính là thực hiện nguyên tắc, Đảng thống nhất lãnh đạo công tác tổ chức cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý trong hệ thống chính trị; trong đó, cần đảm bảo sự lãnh đạo của Ban Thường vụ cấp ủy cùng cấp đối với tổ chức, hoạt động của HĐND.
Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng Cương lĩnh, bằng các Nghị quyết, Quyết định, Chỉ thị, Quy định, Kết luận của Đảng. Vì vậy, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng thực chất là đổi mới, nâng cao tính khoa học, tính dân chủ, tính thực tiễn, nâng cao chất lượng các nghị quyết, quyết định, quy định, chỉ thị, kết luận của Đảng và có cơ chế vận hành hợp lý; cung cấp đầy đủ các thông tin, cứ liệu cần thiết, khách quan để cơ quan dân cử quyết định một cách thực chất, tránh thông tin một chiều, không đầy đủ.
Đảng lãnh đạo cơ quan dân cử, bao bao gồm Quốc hội, phải sử dụng mạnh mẽ các công cụ giám sát tối cao của mình để thực hiện kiểm soát quyền lực đối với các cơ quan đó. Cụ thể như: Trong hoạt động chất vấn, sẽ phải chất vấn trực diện mang tính đột phá vào một số cơ quan, đơn vị khu vực hành chính, dịch vụ công” đang tồn tại nhũng nhiễu, tiêu cực; vào những người đứng đầu một số lĩnh vực, địa bàn mà tham nhũng, lãng phí ngày càng tinh vi; vào một bộ phận cán bộ có “lợi ích nhóm” tiêu cực, có bệnh lãng phí, vô cảm.... Cùng với đó, thực hiện tốt việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm sẽ làm tăng tính sàng lọc, làm cho bộ máy và nhân sự trong bộ máy thường xuyên nâng cao tinh thần trách nhiệm đối với nhiệm vụ được giao.
Đổi mới công tác lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với hoạt động giám sát của HĐND cùng cấp. Cần quy định cụ thể hơn về hình thức kiểm tra, giám sát việc chấp hành các quyết định xử lý sau giám sát, kiểm tra của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và đại biểu HĐND.
Đảng lãnh đạo HĐND nhưng không quyết định thay những vấn đề thuộc thẩm quyền của HĐND, không can thiệp vào công việc của HĐND, tôn trọng và đảm bảo quyền độc lập, khả năng sáng tạo của HĐND trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ theo thẩm quyền luật định. Khi lãnh đạo việc xây dựng cơ cấu đại biểu HĐND cần quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa cơ cấu và chất lượng đại biểu; tăng thêm đại biểu là người dân với tỉ lệ thỏa đáng; quan tâm tới công tác quy hoạch và bố trí các chức danh của Thường trực HĐND nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của HĐND./.
Ths. Nguyễn Tiến Trình
