Vấn đề đặt ra hiện nay là, làm sao để vừa quản lý và hạn chế tối đa những thông tin xấu, độc hại; vừa khai thác và phát huy được những ưu thế của MXH trong công tác tuyên truyền những nội dung tốt phục vụ cộng đồng…
Mạng xã hội có những ưu thế rất lớn trong việc truyền tải, lan tỏa thông tin nhanh chóng và tiện lợi. Nhưng, cũng vì vậy mà tin giả, thông tin xấu, độc hại xuất hiện và lan truyền trên các trang MXH nước ngoài và các trang đó đang hiện diện ở Việt Nam. Nguyên nhân chính là do các chủ quản MXH này luôn tránh né việc xử lý và ngăn chặn chúng. Bên cạnh đó, một bộ phận người sử dụng MXH vẫn nghĩ không gian mạng là ảo, là “vô danh”, sẽ không bị phát hiện, xử lý nên tự do “xả rác” - tự do phát ngôn, đăng tải thông tin lên mạng thiếu kiểm soát, thậm chí vi phạm pháp luật. Mặt khác, thông tin xấu, độc phát tán nhanh nhưng việc xử lý, ngăn chặn của các MXH xuyên biên giới vẫn chậm so với MXH trong nước, nên những thông tin vi phạm pháp luật này vẫn còn tồn tại khá lâu, ảnh hưởng trên phạm vi rộng ở MXH xuyên biên giới… Còn một thực tế khác nữa là tại nước ta hiện nay, không gian mạng đang trở thành mặt trận chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch. Trong đó, các nền tảng MXH xuyên biên giới (Facebook, YouTube, TikTok) chính là môi trường lý tưởng để phát tán thông tin xấu, độc hại, sai sự thật; thông tin bôi nhọ danh dự, nhân phẩm người khác.
Nhìn nhận từ thực tế
Trong thực tế, công tác quản lý MXH ở nước ta hiện nay, cụ thể là quản lý, kiểm tra, rà soát để phát hiện tin giả, thông tin xấu, độc còn gặp nhiều khó khăn do liên quan đến nhiều lĩnh vực, từ chính trị, kinh tế, xã hội đến nghệ thuật, văn hóa,…
Cũng phải ghi nhận, trong những năm vừa qua, Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) đã liên tục rà quét, phát hiện và xử lý, ngăn chặn, gỡ bỏ hàng chục nghìn thông tin vi phạm pháp luật, chủ yếu là các vi phạm về tin giả, thông tin xấu, độc tuyên truyền chống phá Đảng và Nhà nước, nói xấu, bôi nhọ uy tín, danh dự, nhân phẩm các tổ chức, cá nhân, quảng cáo vi phạm pháp luật,… Theo số liệu của Bộ TT&TT, trong 5 năm trở lại đây, cuộc đấu tranh với các nền tảng MXH là cuộc chiến trường kỳ bởi các nền tảng xuyên biên giới này luôn tìm cách né tránh sự quản lý của cơ quan chức năng. Trước năm 2017, các nền tảng MXH chủ yếu không hợp tác với cơ quan quản lý, hoặc nếu có thì hợp tác cầm chừng. Từ năm 2020 trở lại đây, bên cạnh việc có nhiều kinh nghiệm quản lý hơn, đã có sự phối kết hợp tốt hơn giữa các cơ quan chức năng và cho những kết quả đột phá. Hiện tại, tỷ lệ gỡ bỏ thông tin độc hại trên không gian mạng đang được duy trì ở mức cao nhất từ trước đến nay (trên 90%).
Nhìn nhật một cách khách quan nhất có thể thấy, bên cạnh những mặt tiêu cực đang tồn tại, không thể phủ nhận MXH đã trở thành một nguồn thông tin quan trọng bên cạnh những hình thức truyền thông khác. Từ khi có mạng internet với đặc điểm nổi trội là truyền tin nhanh chóng, tính cập nhật cao, thông tin phong phú, đa dạng… thế giới đã trở nên “phẳng” hơn, thông tin có thể đến với mọi người một cách nhanh chóng, tiện lợi... Các phương tiện truyền thông cần phải thể hiện những giá trị đa dạng và hữu ích của việc sử dụng MXH, để từ đó hướng MXH đến việc tuyên truyền tốt, phù hợp với văn hóa, thuần phong mỹ tục của dân tộc cho cộng đồng xã hội…
Tham khảo ở nước ngoài cho thấy, trong lĩnh vực quản lý MXH, các quốc gia Châu Âu cho rằng nhiều năm qua các tập đoàn công nghệ lớn đã hoạt động mà không tuân thủ nhiều quy tắc thị trường của Liên minh châu Âu, như việc cạnh tranh không lành mạnh, việc các MXH bỏ mặc việc quản lý nội dung, đồng thời lo ngại về tác động của các MXH đối với các sự kiện chính trị-xã hội lớn, đặc biệt là các cuộc bầu cử. Do đó, châu Âu tuyên bố họ cần phải lấy lại chủ quyền của mình trong lĩnh vực số và các công ty công nghệ muốn hoạt động tại châu Âu phải tuân thủ các quy định, mà không được vin vào bất cứ lý do nào khác (như tự do ngôn luận) để hoạt động hoàn toàn nằm ngoài sự quản lý của các chính phủ. Đây là kinh nghiệm rất đáng tham khảo đối với các nước đi sau. Nghĩa là các nước bắt buộc phải từng bước giành lại quyền kiểm soát kho tài nguyên số này về tay mình chứ không thể để các tài nguyên này nằm hoàn toàn dưới sự kiểm soát của các tập đoàn công nghệ đa quốc gia. Thực tế nhiều năm qua đã cho thấy, các tập đoàn công nghệ lớn hoạt động hoàn toàn vì lợi ích, lợi nhuận của họ trong khi các tác động tiêu cực nhất lại là do các quốc gia phải gánh vác và xử lý.
Ở một góc độ khác, khi thực hiện các giải pháp quản lý, chúng ta cần nhìn nhận việc phát triển MXH là vấn đề tất yếu trong tiến trình phát tiển kinh tế - xã hội. Như vậy, công tác quản lý MXH mà chỉ dừng ở việc cấm đoán cũng không phải là cách làm phù hợp, thậm chí là đi trái với quy luật phát triển. Chính vì vậy, cần phải có hướng quản lý phù hợp, kích thích tính tíchcực của việc sử dụng MXH, xây dựng một thế giới mạng lành mạnh. Thông qua công tác quản lý, cần biến MXH thành một công cụ hữu ích phục vụ cộng đồng, vì sự phát triển và tiến bộ xã hội…
Để đạt được mục đích đó trong quản lý MXH, chính sách quản lý phải có sự kết hợp đồng bộ nhiều nhóm giải pháp, bao gồm: Giải pháp về hành chính, giải pháp về kỹ thuật, giải pháp tuyên truyền vận động nâng cao nhận thức cho người sử dụng MXH. Mặt khác, cần hoàn thiện các cơ chế, chính sách quản lý các nền tảng MXH đáp ứng yêu cầu hiện nay, hướng tới xây dựng một đạo luật riêng về quản lý MXH ở Việt Nam. Trong đó phải quy định rõ hành vi nào là vi phạm pháp luật không được làm, hành vi nào được làm, cùng các mức độ xử lý khác nhau một cách nghiêm minh… Bộ máy quản lý, công tác giám sát, thanh kiểm tra về hoạt động của MXH cũng cần được nâng cấp và hoàn thiện theo hướng có tính đặc thù, tính chuyên nghiệp cao, chuyên môn sâu.
Bên cạnh đó, việc khuyến khích xây dựng, phát triển các trang mạng nội địa cũng là một hướng, một giải pháp cần được quan tâm. Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực này phát triển sẽ góp phần làm lành mạnh môi trường thông tin trên MXH nước ta. Tất nhiên đi với đó là công tác quản lý phải được đảm bảo đúng pháp luật.
Một số giải pháp giúp quản lý tốt hơn MXH
Để đạt được mục đích trong quản lý MXH, chính sách quản lý phải có sự kết hợp đồng bộ nhiều nhóm giải pháp, bao gồm: Giải pháp về hành chính, giải pháp về kỹ thuật, giải pháp tuyên truyền vận động nâng cao nhận thức cho người sử dụng MXH. Mặt khác, cần hoàn thiện các cơ chế, chính sách quản lý các nền tảng MXH đáp ứng yêu cầu hiện nay, hướng tới xây dựng một đạo luật riêng về quản lý MXH ở Việt Nam. Trong đó phải quy định rõ hành vi nào là vi phạm pháp luật không được làm, hành vi nào được làm, cùng các mức độ xử lý khác nhau một cách nghiêm minh… Bộ máy quản lý, công tác giám sát, thanh kiểm tra về hoạt động của MXH cũng cần được nâng cấp và hoàn thiện theo hướng có tính đặc thù, tính chuyên nghiệp cao, chuyên môn sâu. Bên cạnh đó, việc khuyến khích xây dựng, phát triển các trang mạng nội địa cũng là một hướng, một giải pháp cần được quan tâm. Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực này phát triển sẽ góp phần làm lành mạnh môi trường thông tin trên MXH nước ta. Tất nhiên đi với đó là công tác quản lý phải được đảm bảo đúng pháp luật. Cụ thể là:
1. Cùng với việc ngăn chặn các thông tin độc hại từ MXH, việc siết chặt quản lý đối với hoạt động quảng cáo trên các nền tảng này cũng là nhiệm vụ quan trọng. Mọi hoạt động trên nền tảng MXH phải được quản lý trên cơ sở tuân thủ nghiêm Nghị định số 71/2022/ NĐ-CP của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2016/NĐ-CP ngày 18/01/2016 của Chính phủ về quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ phát thanh, truyền hình.
2. Cần xây dựng, tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý nhà nước về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng, theo hướng bổ sung những giải pháp quản lý chặt chẽ hơn và xử lý mạnh tay, nghiêm túc hơn.
3. Tăng cường tuyên truyền, giúp cộng đồng mạng nhận diện rõ bản chất của các quan điểm sai trái, thù địch. Đồng thời, phát huy vai trò dẫn dắt, định hướng bằng thông tin chính thống của hệ thống báo chí và MXH của Việt Nam để cộng đồng mạng nâng cao nhận thức, đủ sức “đề kháng” trước các quan điểm sai trái, thù địch. Phát huy trách nhiệm của báo chí tham gia đấu tranh, phòng chống quan điểm sai trái, thù địch, nhằm khơi dậy niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào thắng lợi của cuộc đấu tranh chống quan điểm sai trái, thù địch.
4. Tiếp tục tăng cường phối hợp chặt chẽ hơn nữa với các cơ quan quản lý, cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, xác minh, điều tra, truy vết và xác định các hành vi, đối tượng vi phạm các quy định về nội dung thông tin để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật; tăng cường đổi mới công nghệ trong công tác rà quét, phân tích dữ liệu, nhằm phát hiện kịp thời nguồn phát tán thông tin vi phạm để có biện pháp xử lý phù hợp và nghiêm minh các hành vi vi phạm.
5. Về mặt CNTT, các cơ quan chức năng cần xây dựng nền tảng công nghệ an toàn; phát triển và áp dụng các công nghệ an toàn như bộ lọc nội dung, chặn thông tin sai lệch và thu thập dữ liệu để phát hiện những hoạt động mạng tiêu cực. Bên cạnh đó, áp dụng kiểm duyệt nội dung chặt chẽ để ngăn chặn thông tin sai lệch và mục đích xấu xuất hiện trên mạng xã hội.
6. Tăng cường trách nhiệm cá nhân trong việc sử dụng MXH bằng cách khuyến khích sự tôn trọng, hỗ trợ và cung cấp thông tin chính xác. Đồng thời, tạo ra môi trường an toàn để người dùng báo cáo, phản hồi và yêu cầu can thiệp trong trường hợp mặt tiêu cực mạng xã hội./.
Ths. Đỗ Minh Loan
