Thị trường xuất khẩu chủ lực bị “đóng băng”
Pakistan và Afghanistan từ lâu đã là hai thị trường then chốt của chè Việt Nam, đặc biệt với dòng sản phẩm chè xanh và chè đen. Theo Hiệp hội Chè Việt Nam, mỗi năm lượng chè xuất khẩu sang hai thị trường này chiếm trên 40% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành. Riêng Afghanistan, gần như toàn bộ sản lượng chè xanh xuất khẩu của Việt Nam được tiêu thụ tại thị trường này, chủ yếu thông qua tuyến quá cảnh qua Pakistan.
Trong nhiều năm, tuyến vận chuyển này được đánh giá là ổn định, chi phí hợp lý và phù hợp với đặc thù mặt hàng chè. Tuy nhiên, việc Pakistan và Afghanistan áp dụng chính sách đóng biên giới, siết chặt kiểm soát hàng hóa thời gian gần đây đã khiến tuyến xuất khẩu truyền thống này gần như bị “đóng băng”. Các lô hàng chè Việt Nam đã cập cảng Karachi (Pakistan) để chờ trung chuyển sang Afghanistan buộc phải nằm chờ, không thể tiếp tục hành trình dẫn đến tình trạng ùn ứ kéo dài.
Hơn 400 container ách tắc, doanh nghiệp chịu áp lực lớn
Theo thống kê sơ bộ của Hiệp hội Chè Việt Nam, hiện có trên 400 container chè đang bị ách tắc tại cảng Karachi. Đây là con số rất lớn nếu đặt trong bối cảnh quy mô xuất khẩu của ngành chè, vốn chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Ông Hoàng Vĩnh Long – Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam thông tin, việc hàng hóa không được thông quan kéo theo hàng loạt hệ lụy. Trước hết, doanh nghiệp không thể nhận được thanh toán từ đối tác, bởi phần lớn các hợp đồng chỉ được thanh toán khi hàng đến nơi hoặc hoàn tất thông quan. Trong khi đó, nhiều khoản vay ngân hàng của doanh nghiệp đã đến hạn, đặc biệt vào thời điểm cuối năm – giai đoạn áp lực tài chính thường gia tăng.
Không chỉ bị “đóng băng” dòng tiền, các doanh nghiệp chè còn phải đối mặt với chi phí phát sinh lớn như phí lưu container, lưu bãi theo quy định của các hãng tàu và cảng biển. Đây là khoản chi phí ngoài dự tính, khiến gánh nặng tài chính của doanh nghiệp ngày càng gia tăng. Theo phản ánh từ các doanh nghiệp, nếu tình trạng ách tắc kéo dài, các khoản chi phí này có thể tiếp tục đội lên, làm gia tăng đáng kể tổng mức thiệt hại.
Cũng theo ông Long, nếu tình trạng này tiếp tục kéo dài, nhiều doanh nghiệp sẽ không còn khả năng duy trì sản xuất, buộc phải tạm dừng hoặc thu hẹp quy mô để cắt lỗ. Đáng lo ngại hơn, phần lớn lượng hàng đang bị ách tắc là chè xanh – mặt hàng có đặc thù dễ bị úa, hỏng và giảm chất lượng nếu lưu kho trong thời gian dài. Không giống một số dòng chè có thể lưu kho lâu, chè xanh cần được tiêu thụ trong thời gian phù hợp để đảm bảo màu sắc, hương vị và chất lượng. Việc hàng trăm container chè xanh phải nằm chờ tại cảng không chỉ khiến doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ thiệt hại kinh tế, mà còn ảnh hưởng tới uy tín của chè Việt Nam trên thị trường quốc tế. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, chỉ cần một lô hàng không đảm bảo chất lượng cũng có thể tác động tiêu cực tới hình ảnh của cả ngành. Chính yếu tố đặc thù của sản phẩm đã khiến áp lực đối với doanh nghiệp chè trở nên nặng nề hơn so với nhiều ngành hàng khác.
Khó khăn từ cảng biển lan về những đồi chè
Không chỉ dừng lại ở khâu xuất khẩu, những khó khăn hiện nay đang có nguy cơ lan rộng xuống toàn bộ chuỗi giá trị ngành chè. Khi dòng tiền từ xuất khẩu bị gián đoạn, doanh nghiệp không còn khả năng xoay vòng vốn để tiếp tục thu mua nguyên liệu.
Hệ quả là nhiều doanh nghiệp buộc phải cân nhắc việc giảm công suất hoặc tạm dừng sản xuất. Điều này kéo theo tác động trực tiếp tới hàng chục nghìn hộ nông dân trồng chè tại các vùng nguyên liệu, vốn phụ thuộc lớn vào việc thu mua ổn định từ doanh nghiệp chế biến.
Trong bối cảnh giá vật tư nông nghiệp và chi phí sản xuất gia tăng, việc không tiêu thụ được sản phẩm hoặc bị chậm thanh toán có thể đẩy người trồng chè vào tình trạng khó khăn kéo dài. Theo Hiệp hội Chè Việt Nam, nếu tình trạng ách tắc không sớm được tháo gỡ, thiệt hại sẽ không chỉ dừng ở doanh nghiệp xuất khẩu mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới sinh kế của người nông dân.
Trước thực trạng này, Hiệp hội Chè Việt Nam đã sớm vào cuộc, đóng vai trò cầu nối giữa doanh nghiệp và các cơ quan chức năng. Hiệp hội đã gửi công văn tới Đại sứ quán Việt Nam tại Pakistan, đồng thời làm việc và gửi văn bản tới Đại sứ quán Pakistan tại Việt Nam để phản ánh khó khăn và đề nghị hỗ trợ.
Đại diện các cơ quan ngoại giao phía Pakistan ghi nhận kiến nghị và cho biết sẽ báo cáo về nước nhằm tìm hướng xử lý. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có động thái cụ thể để giải phóng lượng hàng đang bị ách tắc, ông Long cho biết.
Về phía Việt Nam, Đại sứ quán Việt Nam tại Pakistan cũng đã làm việc với Bộ Công Thương Pakistan, đề nghị xem xét cơ chế tháo gỡ cho các lô hàng chè Việt Nam. Song song với đó, Hiệp hội Chè Việt Nam đã gửi công văn tới Bộ Ngoại giao và Bộ Công Thương Việt Nam, đề nghị các bộ, ngành liên quan can thiệp thông qua kênh ngoại giao và hợp tác thương mại song phương.
Theo Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam, điều mà doanh nghiệp chè mong muốn hiện nay không phải là các ưu đãi đặc biệt, mà là những giải pháp thực chất, khả thi để giải phóng hàng hóa.
Một trong những kiến nghị quan trọng là Chính phủ Pakistan sớm vào cuộc, thống nhất chỉ đạo các cơ quan liên quan như quân đội, hải quan và thuế, cho phép thông quan các container chè của Việt Nam theo đường bộ sang Afghanistan. Trên thực tế, Pakistan hiện đã áp dụng cơ chế tương tự với một số quốc gia khác, song chưa triển khai đối với Việt Nam.
Trong trường hợp phương án này gặp khó khăn, Hiệp hội đề xuất phía Pakistan xem xét cho phép doanh nghiệp Việt Nam rút hàng khỏi cảng Karachi, chuyển sang cảng khác để tiếp tục xuất khẩu, hoặc đưa hàng quay trở lại Việt Nam nhằm hạn chế tối đa thiệt hại.
Sự cố ách tắc chè tại Pakistan – Afghanistan được xem là lời cảnh báo rõ ràng về rủi ro khi phụ thuộc vào thị trường quá cảnh. Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động khó lường, các ngành hàng xuất khẩu, trong đó có chè, đang đứng trước yêu cầu phải đa dạng hóa thị trường, tuyến vận chuyển và phương thức logistics.
Tuy nhiên, về ngắn hạn, ngành chè Việt Nam đang rất cần sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan chức năng, nhằm tháo gỡ khó khăn trước mắt, giải phóng lượng hàng đang bị ách tắc, qua đó bảo vệ chuỗi sản xuất – xuất khẩu và sinh kế của người trồng chè. Đây không chỉ là câu chuyện của riêng ngành chè, mà còn là vấn đề chung của nhiều ngành nông sản Việt Nam trong quá trình hội nhập sâu rộng vào thị trường quốc tế.
Hương Trà
Tạp chí Kinh tế & Đồ uống
