Tuy nhiên, để báo chí thực sự vận hành một cách hiệu quả chuyển đổi số, người làm báo không chỉ quan tâm tới “công nghệ” mà phải tìm nhiều giải pháp đột phá để phát triển kinh tế báo chí trong công cuộc chuyển đổi số hiện nay.
Cơ quan báo chí chuyển đổi hoạt động theo mô hình tòa soạn hội tụ
Chuyển đổi số trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
Chưa bao giờ từ khóa cách mạng công nghiệp 4.0 xuất hiện nhiều trên các phương tiện truyền thông như hiện nay. Tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều người chưa thật sự hiểu rõ bản chất về kỷ nguyên 4.0, thậm chí còn hiểu sai về nó, nhất là việc ứng dụng chuyển đổi số như thế nào trong hoạt động báo chí truyền thông.
Thực chất cách mạng công nghiệp 4.0 có thể hiểu một cách đơn giản về một môi trường mà máy tính, tự động hóa và con người sẽ cùng nhau làm việc theo một cách hoàn toàn mới. Nói một cách khác, cách mạng công nghiệp 4.0 là một cuộc đại cách mạng về khoa học và công nghệ, ở đó các hệ thống thông minh chiếm vai trò chủ đạo. Đây là lý do mà nhiều người gọi cách mạng công nghiệp 4.0 như là một “nhà máy thông minh”, những yếu tố cốt lõi của kỹ thuật số trong cách mạng công nghiệp 4.0 là trí tuệ nhân tạo (AI), vạn vật kết nối - Internet of Things (IoT) và dữ liệu lớn (Big Data). Thực tế cho thấy, trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển và đang được sử dụng để thay thế cho con người trong nhiều lĩnh vực.
Vậy, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của báo chí hiện đại, nhất là phát triển kinh tế báo chí truyền thông hiện nay? Trí tuệ nhân tạo có thay thế nhà báo? Đây vẫn là câu hỏi chưa có lời giải thỏa đáng, song thực tế sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông mới đặt ra không ít thách thức cho các cơ quan báo chí - đang phải “oằn mình” chống chọi với các "thế lực" đến từ mạng xã hội.
Kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters (Đại học Oxford - Anh) vào đầu năm 2022 cho thấy, hơn 80% lãnh đạo tòa soạn báo ở nước này lo ngại việc phóng viên bị quá tải vì công việc và đang phải đối mặt với một thực tế là muốn tuyển dụng và giữ chân phóng viên có năng lực là vô cùng khó khăn. Trong bối cảnh đó, AI sẽ có vai trò như những người giúp việc, giảm bớt gánh nặng cho phóng viên, biên tập viên.
Ví dụ, sử dụng các phần mềm chuyển đổi giọng nói thành văn bản sẽ tiết kiệm được số lượng thời gian bóc băng ghi âm của phóng viên…Và một điều không ai có thể phủ nhận đó là trong bối cảnh chuyển đổi số, người làm báo luôn phải sản xuất nội dung trên nền tảng những hiểu biết căn bản về báo chí. Nếu bỏ qua nền tảng đó, nhà báo chỉ có “ngọn” mà mất cái “gốc”. Chuyển đổi số đã và đang tạo ra những cơ hội và cũng đặt ra nhiều thách thức đối với báo chí, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của kinh tế báo chí truyền thông hiện nay.
Hội thảo giải pháp phát triển mô hình các tạp chí khoa học do LHHVN tổ chứ T10/2024
“Không gian mới” để phát triển kinh tế báo chí
Trong nghiên cứu về kinh tế báo chí, mạng xã hội là lựa chọn tất yếu của sự phát triển kinh tế báo chí hiện đại không chỉ trong lý thuyết mà cả trong đời sống thực tiễn. Ai cũng biết, pageview (số lượt xem) của mỗi tin, bài báo điện tử một thời từng được coi là thước đo đánh giá hiệu quả truyền thông, song hiện nay nhiều tòa soạn dần đã chú trọng hơn đến chỉ số tương tác qua mạng xã hội, bao gồm cả số lần “like” (thích), “comments” (các bình luận) hay số lần được “share” (chia sẻ) trên mạng xã hội. Điều đó cho thấy, số lượng truy cập từ mạng xã hội ngày càng trở nên quan trọng đối với các báo điện tử, đó cũng chính là thước đo để đem lại nguồn thu cho cơ quan báo chí điện tử. Thực tế không thể phủ nhận, một tin, bài đăng trên báo điện tử không chỉ nhắm đến độc giả đích, mà còn phải giới thiệu, quảng bá đến “bạn bè” của nhóm độc giả đó. Chỉ có như vậy, các tác phẩm báo chí mới dễ dàng được chia sẻ và tiếp tục được lan truyền trên môi trường truyền thông Internet.
Mạng xã hội giữ vai trò mở rộng “không gian thông tin”, tạo uy tín cho cơ quan báo chí truyền thông chuyên nghiệp. Thông thường, các tin, bài viết của phóng viên được đăng tải trên các cơ quan báo chí, tuy nhiên, do khuôn khổ hoặc thời gian có hạn, nhà báo có thể đăng các nội dung bên lề sự kiện, hoặc những thông tin có liên quan như bối cảnh của sự kiện, quá trình phỏng vấn, cảm nhận cá nhân của tác giả lên trang mạng xã hội của tòa soạn, bổ sung, mở rộng và giúp bản tin trở nên phong phú và có chiều sâu hơn.
Mạng xã hội sẽ giúp cơ quan báo chí mở rộng công chúng mục tiêu. Đối với các sự kiện lớn xảy ra bất ngờ, việc nắm bắt và tìm hiểu thông tin sớm nhất là nhu cầu hàng đầu của công chúng truyền thông hiện đại. Trong bối cảnh cạnh tranh giữa các hãng truyền thông ngày càng gay gắt hiện nay, mạng xã hội có thể đáp ứng nhu cầu muốn “nhanh” của công chúng, giúp các hãng truyền thông có thể đi đầu trong “trận địa” chiếm lĩnh thông tin và có thể thông qua mạng xã hội liên tục đưa tin về những tiến triển mới nhất của sự kiện.
Có thể khẳng định, mạng xã hội đã và đang tạo ra một không gian phát triển mới, khiến báo chí truyền thống phải thay đổi để giữ chân độc giả. Với khả năng đưa tin, chia sẻ, thu hút, tìm kiếm thông tin nhanh chóng, mạng xã hội có lợi thế hơn báo chí truyền thống, tuy nhiên, báo chí vẫn có chỗ đứng vững chắc và quan trọng của mình trong “trận địa” thông tin mở như hiện nay, nếu duy trì được chất lượng, coi nội dung là “vua”, công nghệ là “nữ hoàng”, đồng thời kết hợp được những tính ưu việt mà mạng xã hội đem lại, từ đó tăng cường sức mạnh cũng như tăng giá trị cho báo chí truyền thống.
TBT Báo Nhân dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh tại hội thảo Ứng dụng công nghệ trong chuyển đổi số do Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với Học viện Bưu chính viễn thông tổ chức 8/2023
Phát triển kinh tế báo chí số
Trong xu hướng chuyển đổi số, các cơ quan báo chí bên cạnh thực hiện nhiệm vụ chính trị, cần làm tốt và bắt kịp xu thế vận động và phát triển của kỷ nguyên công nghệ số. Nếu cơ quan báo chí chuyển đổi số thành công, cần phải có công nghệ và giải pháp hỗ trợ từ các cơ quan quản lý và sự liên kết giữa các cơ quan báo chí. Do đó, kinh tế báo chí trong xu hướng chuyển đổi số đã tiệm cận dần đến từ khóa “kinh tế báo chí số”.
Hiện nay, thị trường quảng cáo trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng đang đang chuyển từ quảng cáotrên báo chí truyền thống sang quảng cáo số, tác động mạnh tới doanh thu của các cơ quan báo, đài vì phần lớn báo chí dựa vào nguồn thu từ quảng cáo và dịch vụ truyền thông, rất ít các cơ quan báo chí thực hiện đa dạng nguồn thu
Phân tích từ lý thuyết kinh tế học báo chí, các sản phẩm báo chí truyền thông có tính “song trùng” - tức là được bán hai lần, một là bán cho công chúng, hai là bán cho nhà quảng cáo. Hay nói một cách khác, các cơ quan báo chí hoạt động trong môi trường “song sản phẩm”. Do đó, để phát triển kinh tế báo chí trong bối cảnh cạnh tranh hiện nay, có thể tham khảo một số gợi ý như sau:
Thứ nhất, nội dung là “Vua”, công nghệ là “Nữ hoàng”. Đây là yếu tố then chốt. Với sự cạnh tranh mạnh mẽ của các “thế lực” truyền thông xã hội, một cơ quan báo chí có nội dung tốt, không có nền tảng công nghệ hiện đại khó có thể thu hút được quảng cáo. Do đó, nếu chúng ta chỉ loay hoay với thuật ngữ “nội dung là Vua”, thì nay cần phải thay đổi tư duy, coi trọng công nghệ làm báo hiện đại. Không phải ngẫu nhiên mà các cơ quan báo chí trên thế giới đã đưa ra triết lý làm báo mới: Nội dung và công nghệ phải song trùng. Công nghệ là “Nữ hoàng”, hay “công chúng là số 1” đã và đang chi phối thị trường báo chí toàn cầu, trong đó Việt Nam không nằm ngoại lệ.
Thứ hai, về vấn đề “xin và chạy” quảng cáo. Trong nền kinh tế thị trường, quảng cáo không còn bị “nhốt” trong quan niệm “kiếm thêm”, mà là nguồn thu chính để báo chí tồn tại phù hợp với sự phát triển chung của xã hội. Do đó, hơn lúc nào hết các cơ quan báo chí truyền thông cần xây dựng bộ phận và đội ngũ những người làm truyền thông, quảng cáo chuyên nghiệp, tránh hiện tượng núp bóng nhà báo để “xin” quảng cáo. Trong bối chuyển đổi số, các cơ quan báo chí nên thay đổi chiến lược, xây dựng các bộ phận truyền thông – quảng cáo một cách bài bản và chuyên nghiệp, mới có thể phát triển kinh tế báo chí ổn định và bền vững lâu dài, tránh gặp những rủi ro không đáng có.
Thứ ba, tái cấu trúc hoạt động kinh tế báo chí. Ngày nay, do báo chí in đang bị “thế lực” mạng xã hội tấn công và khiến số lượng phát hành giảm mạnh, các nhóm công chúng mới, nhất là giới trẻ đã chuyển sang đọc trực tuyến, do đó, “miếng bánh” quảng cáo bị xé lẻ, địa hạt kinh tế bị ảnh hưởng, nhiều nhà quảng cáo đã dịch chuyển sang quảng cáo trực tuyến. Các cơ quan báo chí cần xây dựng một mạng lưới quảng cáo mới và tái cấu trúc hoạt động kinh tế báo chí, cụ thể diện tích quảng cáo trên báo chí điện tử cần phải được bán trực tiếp cho các nhà quảng cáo, tránh bị phụ thuộc vào các “thế lực” truyền thông xã hội để giảm thiểu rủi ro và không vi phạm pháp luật.
Thứ tư, xây dựng chiến lược “điện tử hóa” báo chí. Khi các tòa soạn tận dụng được lợi thế của Internet, tăng doanh thu nhờ sự đa dạng về thông tin trên môi trường Internet, từ đó có thể xây dựng hệ thống thanh toán paywall để tính tiền người sử dụng nội dung thông tin. Tờ New York Times (Mỹ) đã áp dụng công nghệ số (chuyển hướng từ báo giấy sang báo điện tử), nhưng không chạy đua theo lượng truy cập mà tập trung vào việc khai thác nội dung và thu phí trên báo điện tử. Chiến lược của New York Timeslà cung cấp những câu chuyện đa chiều và đủ mạnh để thu hút hàng triệu người sẵn sàng trả tiền để được đọc.
Thứ năm, đa dạng hóa các nguồn thu. Để tăng nguồn thu bên ngoài “mặt báo”, cơ quan báo chícần tăng cường tổ chức sự kiện, tham gia các hoạt động từ thiện, vì cộng đồng. Những hoạt động trách nhiệm xã hội đó, làm tăng uy tín và thương hiệu của các cơ quan báo chí, đây là 1 trong 4 trụ cột trong chiến lược phát triển dài lâu của cơ quan báo chí trong tương lai.
Thứ sáu, chiến lược kinh doanh trong xu thế chuyển đổi số không chỉ quan tâm kiếm được bao nhiêu quảng cáo và cần phải trở về giá trị cốt lõi của báo chí đó là sản xuất cái gì? Sản xuất cho ai và sản xuất như thế nào? Trong xu hướng chuyển đổi số, vấn đề lớn nhất của các cơ quan báo chí không chỉ là doanh thu mà là công chúng, họ phải nghiên cứu phân khúc công chúng là gì? Thị phần quảng cáo ra sao? Làm thế nào để bán được quảng cáo và sản xuất cái gì, bán ở đâu, thị trường nào? Trong bối cảnh hiện nay, việc cơ quan báo chí xác định được độc giả trung thành, chính là “người” mang lại giá trị nguồn thu cho cơ quan báo chí chứ không phải là các nhóm công chúng thứ yếu khác. Do vậy, các cơ quan báo chí cần phải có chính sách, xây dựng đội ngũ chăm sóc khách hàng hiệu quả, đặc biệt cần phân tích dữ liệu để thuyết phục người đọc trả phí trên báo chí điện tử. Đây cũng là nguồn để phát triển kinh tế báo chí trong xu hướng chuyển đổi số hiện nay./.
Lê Duy - Vusta.vn
