Chủ tịch nước Tô Lâm tiếp xúc cử tri tại tỉnh Hưng Yên, tháng 7 năm 2024 _ Ảnh: nhandan.vn
1. Mở đầu
Quan điểm “nhân dân là trung tâm” của Đảng Cộng sản Việt Nam là một triết lý cốt lõi trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt quan trọng trong việc bảo đảm sự tham gia tích cực của mọi tầng lớp nhân dân vào quá trình phát triển. Trong thời kỳ đổi mới, mà biểu hiện tập trung nhất tại Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã khái quát, nâng tầm quan điểm “nhân dân là trung tâm”, đồng thời, xác định trong “mối quan hệ máu thịt giữa Đảng và nhân dân”, nhân dân là trung tâm, là chủ thể của quan hệ ấy.
Quan điểm của Đảng về “nhân dân là trung tâm” là kết quả quá trình phát triển tư duy lý luận và chỉ đạo thực tiễn cách mạng Việt Nam. Là sự kế thừa, phát huy truyền thống trọng dân, kính dân, lấy dân là gốc là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, đồng thời là sự vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng nhân dân, là sự đúc kết thực tiễn vai trò, vị thế của nhân dân trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng, bảo vệ Tổ quốc XHCN.
2. Nội dung cơ bản của quan điểm “nhân dân là trung tâm” và phương thức bảo đảm “nhân dân là trung tâm”
Thứ nhất, nội dung cơ bản của quan điểm “nhân dân là trung tâm”
Trong tiến trình cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn quán triệt quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về vai trò là chủ của quần chúng nhân dân trong lịch sử phát triển xã hội. Nhân dân là lực lượng cơ bản sáng tạo ra của cải vật chất và đời sống tinh thần của xã hội, là chủ thể của mọi phong trào đấu tranh cách mạng; là lực lượng cơ bản, quyết định mọi thành bại của cách mạng. Theo Hồ Chí Minh, “Trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân”; “Trong xã hội không có gì tốt đẹp, vẻ vang bằng phục vụ cho lợi ích của nhân dân”(1); “Gốc có vững cây mới bền,/ Xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân”(2).
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và phát triển là một tất yếu lịch sử. Đảng cũng được lịch sử giao phó là người dẫn dắt, lãnh đạo nhân dân làm cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng CNXH, nhưng tất cả sức mạnh của Đảng đều có nguồn gốc từ nhân dân. Trong mối quan hệ giữa Đảng và nhân dân thì Đảng là “người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân”(3). Nhân dân chỉ có thể phát huy đầy đủ mọi tiềm năng, sức mạnh khi được “một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính”(4) lãnh đạo, dẫn đường chỉ lối.
Quan điểm của Đảng về “nhân dân là trung tâm” trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN là tư tưởng chủ đạo, xuyên suốt. Để thực hiện quan điểm đó, Đảng “phải luôn quán triệt sâu sắc, thực hiện nghiêm túc quan điểm “dân là gốc”… Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân; lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu… củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”(5).
Từ khi ra đời đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam không có mục đích nào khác ngoài mục đích vì nhân dân phục vụ, phấn đấu cho nhân dân có cuộc sống no ấm, tự do, hạnh phúc. Vì thế, trong “mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân là mối quan hệ giữa các chủ thể thống nhất về mục tiêu và lợi ích; mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật và hoạt động của Nhà nước đều vì lợi ích của nhân dân”(6). Khi mọi đường lối, chính sách lấy nhân dân là trung tâm sẽ tạo thành một lực lượng lớn mạnh, tự giác bảo vệ chế độ, bảo vệ Nhà nước XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân(7).
Quan điểm “nhân dân là trung tâm” của Đảng là một nội dung quan trọng trong bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh giữa Đảng Cộng sản Trung Quốc với các chính đảng trên thế giới năm 2021. Trong đó, Tổng Bí thư chỉ rõ: “việc xây dựng và thực hiện chủ trương, đường lối, cương lĩnh cần xuất phát từ nhận thức “lấy dân làm gốc”, lấy người dân là trung tâm, coi hạnh phúc của nhân dân là mục tiêu cao nhất, từ đó thúc đẩy Nhà nước xây dựng, triển khai thực hiện luật pháp, chính sách phù hợp, hiệu quả và cụ thể nhằm bảo đảm phát triển theo hướng đó”(8). Như vậy, quan điểm “nhân dân là trung tâm” là sự phát triển lý luận và là bài học kinh nghiệm quý báu từ thực tiễn lãnh đạo sự nghiệp cách mạng Việt Nam, được Đảng ta nhận thức và đúc rút.
Thứ hai, về phương thức bảo đảm “nhân dân là trung tâm” được thực hiện trong thực tiễn
Để quan điểm “nhân dân là trung tâm” đi vào thực tiễn cuộc sống, cần có những phương thức thực hiện, trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị “phân định rõ chức năng và giải quyết tốt mối quan hệ giữa Đảng với Nhà nước và các đoàn thể nhân dân”(9). Trong hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay, Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội; Nhà nước quản lý toàn bộ hoạt động của đời sống xã hội; Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tuyên truyền, vận động, giám sát, phản biện, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân. Phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức thành viên trong hệ thống chính trị và bộ máy từng tổ chức nhằm bảo đảm quyền lực thực sự thuộc về nhân dân.
Tại Đại hội VIII, Đảng ta khái quát một số nội dung quan trọng thể hiện quan điểm về “nhân dân là trung tâm” trong các lĩnh vực kinh tế - chính trị và văn hóa - xã hội. Đồng thời, Đảng đưa ra phương thức cơ bản để thực hiện quan điểm này là làm tốt phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, đó là nền nếp hằng ngày của xã hội mới, thể hiện chế độ nhân dân lao động tự quản lý nhà nước của mình”(10), chủ động thực hiện các chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội, Đảng ban hành chỉ thị, yêu cầu các cấp quán triệt quan điểm “Mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân là mục tiêu, đồng thời là động lực bảo đảm cho thắng lợi của cách mạng, của công cuộc đổi mới”(11) và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Tổng kết 35 năm đổi mới, Đại hội XIII của Đảng đã đưa ra quan điểm về “nhân dân là trung tâm” trong thời kỳ đổi mới; đồng thời, bổ sung và hoàn thiện phương châm thực hành dân chủ: “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”(12). Tiếp tục thể chế hóa quan điểm của Đảng về “nhân dân là trung tâm”, ngày 10-11-2022, Quốc hội đã ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Với việc ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đã tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hành dân chủ
“Đại hội XIII của Đảng đã đưa ra quan điểm về “nhân dân là trung tâm” trong thời kỳ đổi mới; đồng thời, bổ sung và hoàn thiện phương châm thực hành dân chủ: “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”
Thực hiện dân chủ hóa các lĩnh vực, lấy dân là gốc, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu to lớn. Từ một quốc gia nghèo trở thành nước có thu nhập trung bình, quy mô GDP của Việt Nam không ngừng được tăng lên, “năm 2023, tổng quy mô GDP đạt 430 tỷ đô la Mỹ (USD), mức độ tăng trưởng 5,05%, cao gấp 1,5 lần so với mức tăng trưởng 2,9% GDP của kinh tế toàn cầu. Nhờ có mức độ tăng trưởng kinh tế nhanh và ổn định mà quốc phòng, an ninh, đối ngoại của Việt Nam được củng cố và tăng cường (Từ một nước bị bao vây, cấm vận, đến nay, nước ta đã có quan hệ ngoại giao với 193/193 nước thành viên của Liên hợp quốc; có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với 7 nước, 11 nước đối tác chiến lược và 12 nước đối tác toàn diện….); trật tự, an toàn xã hội được giữ vững; an sinh xã hội được bảo đảm tốt; đời sống nhân dân được cải thiện và ngày càng nâng cao (GDP bình quân đầu người đạt 4.284 USD, bước vào ngưỡng thu nhập trung bình cao)”(13).
3. Một số kiến nghị, giải pháp thực hiện hiệu quả quan điểm của Đảng về “nhân dân là trung tâm”
Để tiếp tục thực hiện và phát huy quan điểm “nhân dân là trung tâm”, cần thực hiện một số nội dung cơ bản sau:
Thứ nhất, tuyên truyền sâu rộng các chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về “nhân dân là trung tâm”
Quan điểm “nhân dân là trung tâm” cần trở thành phương châm hành động trong mọi công việc; là nội dung quán xuyến toàn bộ hoạt động của toàn hệ thống chính trị và mỗi cán bộ, đảng viên. Điều này nhằm hoàn thiện hơn vai trò lãnh đạo và cầm quyền của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, vì nhân dân phục vụ và vì sự phát triển của đất nước.
Đẩy mạnh tuyên truyền bằng nhiều hình thức và phương thức phù hợp với mọi tầng lớp nhân dân, giúp nhân dân hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình, cũng như tầm quan trọng của việc tham gia vào các hoạt động chính trị - xã hội. Đặc biệt, cần tuyên truyền đến các vùng sâu, vùng xa và vùng đồng bào dân tộc thiểu số để người dân hiểu đúng về chủ trương, đường lối của Đảng, để không bị các thế lực phản động, thù địch lôi kéo, dụ dỗ, kích động. Trong đó, trọng tâm là quán triệt và triển khai các chương trình, kế hoạch hành động, phát động phong trào thi đua yêu nước một cách sâu rộng, phát huy ý chí và nghị lực, vượt qua mọi khó khăn, thử thách để đưa quan điểm “nhân dân là trung tâm” vào thực tiễn cuộc sống.
Thứ hai, cần hoàn thiện và thể chế hóa quan điểm của Đảng về “nhân dân là trung tâm”
Nhà nước mà chúng ta đang xây dựng là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Đặc trưng bản chất, cốt lõi nhất của nhà nước pháp quyền là nhà nước vận hành, quản lý bằng pháp luật, mọi công dân sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật. Trong quá trình hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam cần xây dựng và hoàn thiện pháp chế XHCN; hoàn thiện hệ thống pháp luật trên cơ sở thể chế hóa quan điểm của Đảng về “nhân dân là trung tâm”.
Trong thực tế, chúng ta đang thực hiện cơ chế: “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ. Cấp ủy, tổ chức đảng, các tổ chức trong hệ thống chính trị, đội ngũ đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức nêu gương thực hành dân chủ, tuân thủ pháp luật, đề cao đạo đức xã hội. Đảng và Nhà nước ban hành đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật tạo nền tảng chính trị, pháp lý, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân”(14). Đồng thời, để quan điểm “nhân dân là trung tâm” vào trong thực tiễn, Đảng phải có những hành động cụ thể, triển khai tuyên truyền và thực hiện rộng khắp ở mọi cấp, mọi ngành, lĩnh vực và đối với mỗi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, trước hết là người đứng đầu cơ quan, đơn vị… trong toàn bộ quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Bên cạnh việc thể chế hóa thành các văn bản pháp luật thì việc bảo vệ sự tôn nghiêm của pháp luật là rất quan trọng. Trong đó, có cơ chế và hoàn thiện cơ chế nhân dân thực hiện “quyền tham gia”, “quyền giám sát”. Chính vì lẽ đó, Đảng ta yêu cầu: “Tiếp tục xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Hoạt động tư pháp phải có trọng trách bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân”(15).
Thứ ba, quan tâm xây dựng nền hành chính phục vụ
Việt Nam là thành viên của nhiều tổ chức khu vực và quốc tế. Đây là điều kiện để Việt Nam có thể học hỏi và trao đổi kinh nghiệm từ các tổ chức quốc tế, các quốc gia trong việc xây dựng nền hành chính hiện đại, quản trị xã hội hiện đại, phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam; tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển, đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng chính phủ điện tử, chính phủ số, đặc biệt là cải cách thủ tục hành chính theo hướng “nhân dân là trung tâm” trong hoạt động công vụ.
Thứ tư, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trên mọi mặt của đời sống xã hội
Ý thức dân tộc Việt Nam đã tạo dựng từ cốt cách, bản lĩnh, trí tuệ và sức sống, từ cội nguồn đó nảy sinh và phát triển văn hóa dân tộc. “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”(16). Để nhân dân được hưởng thụ văn hóa, cần giải quyết tốt vấn đề chênh lệch về hưởng thụ (dân thụ hưởng) văn hóa giữa các khu vực nông thôn và thành thị, vùng núi và đồng bằng, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng đặc biệt khó khăn.
Để thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trên mọi mặt của đời sống xã hội bảo đảm “nhân dân là trung tâm”, cần phải phát huy vai trò của văn hóa và nghệ thuật trong việc nuôi dưỡng tâm hồn và nhân cách của con người Việt Nam. Đồng thời, triển khai các giải pháp giảm nghèo đa chiều, bền vững và bao trùm, đặc biệt là trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Trong xu thế già hóa dân số nhanh của Việt Nam, cần quan tâm nâng cao chất lượng dân số, sức khỏe nhân dân về thể chất, tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng công cuộc xây dựng CNXH. Cần có chiến lược “xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có sức khỏe, năng lực, trình độ, có ý thức, trách nhiệm cao đối với bản thân, gia đình, xã hội và Tổ quốc”(17), tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế.
Quan điểm “nhân dân là trung tâm” thể hiện lập trường, tư tưởng nhất quán và kiên định của Đảng là lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hoạt động. Nhân dân là trung tâm, là cội rễ phát huy sức mạnh, tiềm năng, khát vọng và ý chí của mọi người dân, chuyển hóa thành sức mạnh tổng hợp để xây dựng cuộc sống thịnh vượng; bảo vệ và phát triển đất nước Việt Nam XHCN.
4. Kết luận
Quan điểm “nhân dân là trung tâm” thể hiện trong nhiều văn kiện của Đảng. Đây là điểm mới nổi bật, là kết quả quá trình nhận thức, vận dụng sáng tạo tư tưởng “dân là gốc” trong lịch sử dân tộc phù hợp với thực tiễn đất nước hiện nay. Cần xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo đảm nhân dân là trung tâm. Để thực hiện hiệu quả quan điểm “nhân dân là trung tâm” cần có sự nỗ lực và phối hợp chặt chẽ từ các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị và toàn dân.
TS ĐẶNG VĂN LUẬN
Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học,
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
_________________
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.10, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.453.
(2), (4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, Sđd, tr.502, 301
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.12, Sđd, tr.622.
(5), (12), (14), (16), (17) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.27-28, 27, 173, 115-116, 231.
(6) Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr.93.
(7) Xem Đặng Văn Luận: Quan điểm mới của Đảng về hạnh phúc của nhân dân trong xây dựng chủ nghĩa xã hội, Tạp chí Quản lý nhà nước, số 315, 2022, tr.8.
(8) Nguyễn Phú Trọng: Nhân dân là nền tảng chính trị - xã hội, là cội nguồn sức mạnh của các chính đảng và tổ chức chính trị, https://dangcongsan.vn ngày 07-7-2021.
(9) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.41, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1991, tr.74.
(10) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.47, Sđd, tr.446.
(11) ĐCSVN: Chỉ thị số 30-CT/TWngày 18-02-1998 của Bộ Chính trị về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở.
(13) Vương Trần: GDP Việt Nam năm 2023 cao gấp 1,5 lần mức tăng trưởng toàn cầu, https://laodong.vn/, ngày 04-01-2024.
(15) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.149.
