Trong đó, hoạt động kinh doanh trên sàn TMĐT như Shopee là một minh chứng điển hình cho sự phức tạp trong công tác quản lý thuế.
Tổng quan về sàn TMĐT Shopee
Shopee là nền tảng TMĐT hàng đầu tại khu vực Đông Nam Á có trụ sở tại Singapore và trực thuộc Công ty Sea - trước đây là Garena (chủ sở hữu các thương hiệu như: Gare, Foody, Now, Airpay). Shopee ra đời từ năm 2015, hiện tại đã có mặt tại 7 nước khu vực châu Á gồm Singapore, Malaysia, Thái Lan, Đài Loan, Indonesia, Việt Nam và Philipines. Tại Việt Nam, sàn giao dịch TMĐT Shopee.vn do Công ty TNHH Shopee vận hành. Theo công bố của iPrice Group, Shopee là trang TMĐT dẫn đầu tại Việt Nam với khoảng gần 89 triệu lượt truy cập trong quý 4/2021 (tăng 14% so với quý 3/2021) và được xếp hạng là trang TMĐT số một trên hai nền tảng di động iOS và Android. Hiện nay trên sàn Shoppee có các chủ thể tham gia gồm: Người mua: đây là các thương nhân, tổ chức, cá nhân có nhu cầu tìm hiểu thông tin, mua hàng hóa, dịch vụ được đăng bán trên Shopee và bắt buộc đăng ký tài khoản để tham gia giao dịch mua bán.
Người bán: người bán trên sàn Shopee bao gồm các thương nhân tạo lập gian hàng, đăng tin giới thiệu bán hàng hóa, dịch vụ. Dòng tiền thuần người bán nhận được = Tổng tiền sản phẩm bán được - các loại phí. Trong đó, các loại phí người bán phải trả cho sàn bao gồm:
- Phí thanh toán là phí giao dịch áp dụng cho mỗi đơn hàng thành công trên sàn giao dịch TMĐT Shopee. Phí thanh toán áp dụng cho tất cả người bán. Phí thanh toán = Tổng đơn hàng + phí vận chuyển – khuyến mãi đã áp dụng (nếu có) x 2,5%.
- Phí cố định là phí hoa hồng cố định đối với tất cả các giao dịch bán hàng hóa, dịch vụ được thực hiện thành công của người bán là Shopee Mall (không áp dụng cho đơn hàng hủy/hoàn). Phí cố định = tổng giá trị đơn hàng x tỷ lệ phần trăm cố định (đã bao gồm GTGT)
- Phí dịch vụ: áp dụng cho người bán sử dụng gói Voucher Hoàn Xu Xtra và/hoặc gói miễn phí vận chuyển Freeship Xtra.
- Chi phí phạt: được lập ra để áp dụng cho nhà bán không đáp ứng được các tiêu chí dịch vụ hoặc chất lượng hàng hóa đưa ra hoặc hơn nữa là thái độ phục vụ kém hoặc bị hủy đơn.
- Chi phí quảng cáo: hiện tại Shopee có 3 hình thức quảng cáo, cụ thể: đấu thầu từ khoá (đấu giá 400 đồng/từ khóa sản phẩm chính xác và 480 đồng/từ khoá mở rộng); quảng cáo Shop Ads (500đồng/từ khóa sản phẩm chính xác và 600 đồng/từ khoá mở rộng); quảng cáo khám phá (200 đồng).
Cộng tác viên tiếp thị liên kết (Shopee Affiliate): trên sàn Shopee thường có các Shopee Affiliate thực hiện việc giới thiệu, quảng cáo hàng hóa, dịch vụ của nhà cung cấp đến khách hàng tiêu dùng cuối cùng để nhận được hoa hồng tiếp thị. Hoa hồng sẽ được tính trên số lượng sản phẩm bán thành công từ việc giới thiệu, quảng bá sản phẩm của cộng tác viên tiếp thị liên kết. Hoa hồng người bán nhận được = Giá trị ròng của đơn hàng x tỷ lệ hoa hồng. Giá trị ròng của đơn hàng = tiền khách hàng trả - phí vận chuyển - khoản giảm giá (nếu có)
Chủ sở hữu sàn TMĐT Shopee: Chủ sở hữu sàn TMĐT đóng vai trò là người cung cấp hạ tầng công nghệ để kết nối người bán và người mua thực hiện giao dịch, cung cấp các dịch vụ về thanh toán và vận chuyển để tạo trải nghiệm mua sắm thuận tiện, dễ dàng cho người mua. Theo đó, doanh thu của chủ sở hữu sàn đến từ các khoản phí người bán phải trả, hoa hồng, tiền vận chuyển, tiền quảng cáo.
Các đơn vị vận chuyển: Shopee hiện đang hợp tác với một số đơn vị vận chuyển độc lập để có thể hỗ trợ người mua/người bán trong việc giao/nhận hàng như: Giao hàng tiết kiệm, Giao hàng nhanh, Viettel Post, Vietnam Post, J&T express, Grapexpress, Ninja van, Best Express. Ngoài ra, Shopee cũng đã phát triển hệ thống vận đơn chuyển chính thức của mình đó chính là Shopee Express. Với số lượng đơn vị vận chuyển nhiều như vậy, Shopee có thể đáp ứng được mọi nhu cầu của người mua/người bán trên sàn như: hình thức vận chuyển đa dạng (hỏa tốc, nhanh, tiết kiệm), giá cả hợp lý, thời gian giao nhận nhanh, đồng thời có thể theo dõi thông tin vận chuyển đơn hàng với hệ thống của Shopee.
Một điểm đặc biệt nữa là Shopee hỗ trợ các hình thức thanh toán đa dạng như thanh toán khi nhận hàng (COD); thanh toán bằng thẻ tín dụng; thanh toán bằng thẻ ATM nội địa (Internet Banking). Ngoài ra, người mua có thể thanh toán bằng chuyển khoản ngân hàng (đơn hàng giá trị lớn trên 20 triệu đồng và thuộc một số ngành hàng nhất định), hoặc bằng ví ShopeePay.
Thực trạng quản lý thuế hoạt động kinh doanh của các chủ thể trên Shopee
Hiện nay, cơ quan thuế đang quản lý đối với các tổ chức kinh doanh trên sàn (người bán, chủ sở hữu sàn, các đơn vị vận chuyển), theo cơ chế rủi ro. Trên cơ sở thông tin quản lý thuế và các dữ liệu thông tin thu thập được, cơ quan thuế tiến hành đánh giá, phân loại mức độ tuân thủ pháp luật thuế và mức độ rủi ro của người nộp thuế để áp dụng biện pháp quản lý thuế phù hợp; trường hợp rủi ro thì áp dụng biện pháp thanh tra, kiểm tra. Thời gian gần đây, các cơ quan thuế tập trung thanh tra, kiểm tra đối với chủ sở hữu sàn và các đơn vị vận chuyển, nhằm thu thập thông tin về hoạt động kinh doanh của các cá nhân, tổ chức kinh doanh trên sàn.
Đối với hoạt động của các cá nhân trên sàn (cá nhân bán hàng, cộng tác bán hàng liên kết) nhưng không hoặc chưa đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế, nếu thuộc đối tượng quản lý thì cơ quan thuế phối hợp với Hội đồng tư vấn thuế xã, phường, thị trấn ấn định mức thuế khoán hàng năm. Đối với cá nhân kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai có hoạt động TMĐT thì căn cứ vào doanh thu thực tế phát sinh, yêu cầu hộ cá nhân tự thực hiện kê khai, nộp thuế theo quy định. Tuy nhiên, cơ quan thuế rất khó giám sát và thu thập thông tin về mua bán kinh doanh trên nền tảng trực tuyến nên việc xảy ra thất thu NSNN đối với nhóm đối tượng này là khó tránh khỏi.
Theo quy định tại Thông tư số 100/2021/TT-BTC, trường hợp tổ chức là chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT khai thuế thay, nộp thuế thay cho cá nhân kinh doanh, thì Cục Thuế phối hợp với sàn giao dịch TMĐT trong việc chia sẻ và cung cấp thông tin của cá nhân kinh doanh theo hướng dẫn của Tổng cục Thuế để quản lý thuế. Tuy nhiên đến hiện tại, chủ sở hữu sàn Shopee chưa thực hiện cơ chế khai thay, nộp thay cho cá nhân kinh doanh trên sàn theo ủy quyền dân sự. Một số Cục Thuế đã yêu cầu Shopee cung cấp thông tin, hoặc tiến hành thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật của sàn để khai thác thông tin đối với các giao dịch mua bán hàng trên sàn. Từ đó có thêm thông tin đối chiếu, phục vụ công tác quản lý thuế đối với cá nhân kinh doanh.
Mặc dù vậy, công tác quản lý thuế đối với các hoạt động kinh doanh trên sàn TMĐT Shopee đang gặp nhiều khó khăn. Trước hết là số lượng cá nhân tham gia kinh doanh trên sàn rất lớn, phạm vi hoạt động rộng khắp trên toàn quốc, cùng lúc trên nhiều nền tảng, loại hình kinh doanh đa dạng, không ổn định, thời gian kinh doanh là 24/7, gây khó khăn trong việc xác định doanh thu, thu nhập của các tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT. Chưa kể, khi tham gia bán hàng trên sàn, người bán không cần phải cung cấp mã số thuế mà chỉ cần phải cung cấp một số thông tin bắt buộc như: tên, số điện thoại, chứng minh nhân dân/căn cước công dân... Trong khi, khâu kiểm duyệt thông tin của sàn lỏng lẻo, dẫn đến thông tin để xác định định danh cá nhân không chính xác, hoặc có tình trạng sử dụng giấy tờ của người khác để đăng ký kinh doanh trên sàn. Điều này khiến cơ quan thuế khó theo dõi, quản lý cũng như xác định đúng đối tượng.
Bên cạnh đó, nhiều cá nhân thuộc diện quản lý thuế đã lập nhiều tài khoản ngân hàng, tài khoản mạng xã hội... với mục đích giảm doanh thu mỗi tài khoản không quá 100 triệu đồng/năm, gây khó khăn cho cơ quan thuế trong việc thu thập thông tin nộp thuế. Ngoài ra, nhiều hóa đơn mua bán hàng hóa có giá trị nhỏ giữa cá nhân trong nước và nước ngoài, dẫn đến việc yêu cầu tuân thủ thuế không dễ dàng khi số tiền nộp thuế phải đóng rất nhỏ, thậm chí thấp hơn chi phí tuân thủ thuế. Cá biệt, các chủ sở hữu sàn cũng thường viện lý do người cung cấp dịch vụ, kết nối người mua và người bán bảo mật thông tin khách hàng mà chưa phối hợp cung cấp thông tin cho cơ quan thuế.
Rõ ràng, khả năng thất thu NSNN từ thuế đối với kinh doanh TMĐT là rất lớn khi các cơ quan quản lý khó giám sát và thu thập thông tin kinh doanh trên nền tảng trực trực tuyến. Mặt khác, việc thực hiện cung cấp thông tin các giao dịch mua bán trên sàn Shopee theo yêu cầu của từng cơ quan thuế vẫn còn riêng lẻ, thiếu tính đồng bộ, khó tập hợp với thông tin thu thập từ các nguồn khác, khó xử lý và tổng hợp, đồng thời có thể khiến DN mất nhiều nguồn lực cho công việc này, tăng chi phí quản lý.
Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý
Để quản lý hiệu quả đối với hoạt động kinh doanh trên sàn TMĐT nói chung và sàn Shopee nói riêng, cơ quan thuế cần triển khai kịp thời và đồng bộ nhiều giải pháp. Theo đó, cần tăng cường công tác quản lý thuế đối với các chủ thể kinh doanh trên các sàn TMĐT; đẩy mạnh tuyên truyền để người nộp thuế nâng cao ý thức tự giác chấp hành chính sách pháp luật thuế. Cùng với đó, hiện đại hóa công tác quản lý thuế; xây dựng hệ thống công nghệ thông tin đáp ứng việc khai, nộp thuế điện tử, hoàn thuế điện tử, triển khai hóa đơn điện tử, nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người nộp thuế trong việc thực hiện nghĩa vụ với NSNN.
Song song với đó, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với các sàn TMĐT để nắm được cách thức hoạt động, yêu cầu cung cấp thông tin về các tổ chức, cá nhân có kinh doanh thông qua sàn. Trên cơ sở thông tin do sàn cung cấp, sẽ phân tích đánh giá, rà soát, đối chiếu về nghĩa vụ thuế đối với các tổ chức, cá nhân tại địa phương có hoạt động kinh doanh thông qua sàn TMĐT; phối hợp với Bộ Công thương để trao đổi thông tin về danh sách các DN, cá nhân có hoạt động cung cấp dịch vụ TMĐT đã đăng ký phục vụ việc thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm theo pháp luật chuyên ngành. Đồng thời, phối hợp với Ngân hàng Nhà nước, ngân hàng thương mại để cung cấp chi tiết giao dịch và số dư tài khoản của cá nhân theo từng trường hợp cụ thể nếu có dấu hiệu vi phạm pháp luật thuế.
Để tạo thuận lợi cho các sàn TMĐT cung cấp thông tin phục vụ công tác quản lý, Tổng cục Thuế cần xây dựng cơ sở hạ tầng và định dạng chuẩn để tiếp nhận thông tin. Trên cơ sở thông tin thu thập được, Tổng cục Thuế sẽ chia sẻ dữ liệu với cơ quan thuế địa phương để rà soát việc kê khai, nộp thuế theo quy định pháp luật, lựa chọn người nộp thuế có rủi ro để thanh tra, kiểm tra, nhằm nâng cao tính tuân thủ pháp luật của tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực TMĐT.
Bên cạnh đó, cần hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật theo hướng quy định các sàn TMĐT có chức năng đặt hàng trực tuyến có trách nhiệm khai thay, nộp thay cho các hộ, cá nhân kinh doanh thông qua sàn. Cơ quan thuế có thể ủy nhiệm cho sàn TMĐT thu thuế đối với phần doanh thu mà các hộ, cá nhân kinh doanh nhận được từ hoạt động kinh doanh thông qua sàn. Giải pháp này giúp việc quản lý và thu thuế đối với hộ, cá nhân kinh doanh hiệu quả hơn, do sàn TMĐT là đơn vị nắm được tất cả thông tin người nộp thuế và dòng tiền thanh toán. Đồng thời, góp phần tiết kiệm được thời gian, chi phí, tạo thuận lợi cho hộ, cá nhân kinh doanh thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với NSNN n
Nguyễn Thị Hường - Lê Ngọc Anh - Nguyễn Thị Hải Anh - Lê An
Vụ Quản lý thuế DN nhỏ và vừa và hộ kinh doanh, cá nhân
