Dư luận xã hội là hiện tượng thuộc lĩnh vực tinh thần của đời sống xã hội. Dư luận xã hội tồn tại và phát triển cùng với quá trình vận động, phát triển của bản thân xã hội loài người. Dư luận xã hội không chỉ tác động đến đời sống mỗi con người mà còn tác động mạnh mẽ đến các quá trình chính trị - xã hội, đến việc lãnh đạo và quản lý xã hội. Chính vì vậy, việc quán triệt quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về dư luận xã hội vào thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu dư luận xã hội ở nước ta trong tình hình mới hiện nay có ý nghĩa vô cùng quan trọng.
Minh họa: Internet
1. Định nghĩa dư luận xã hội
Dư luận xã hội (hay công luận) là một trong những hiện tượng xã hội từ lâu đã được các nhà triết học, tâm lý học, xã hội học trên thế giới quan tâm nghiên cứu. Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về dư luận xã hội.
Phần lớn các nhà nghiên cứu dư luận xã hội ở Liên Xô trước đây định nghĩa dư luận xã hội là sự phán xét, đánh giá chung của các nhóm xã hội đối với các vấn đề mà họ quan tâm. Hiện nay, ở nước Nga và ở các nước thuộc Liên Xô trước đây, định nghĩa này không còn thịnh hành nữa.
Một số nhà nghiên cứu dư luận xã hội ở Mỹ và Phương Tây cũng có các định nghĩa tương tự. Ví dụ như định nghĩa của Young (1923):công luận là sự phán xét xã hội của cộng đồng xã hội về các vấn đề có tầm quan trọng chung, được hình thành sau khi có sự tranh luận công khai.
Định nghĩa được chấp nhận khá rộng rãi trên thế giới lâu nay là định nghĩa của nhà xã hội học Mỹ Childs (1956):công luận là các tập hợp ý kiến cá nhân ở bất kỳ nơi đâu mà chúng ta có thể tìm thấy.
Ở Việt Nam, theo tác giả Mai Quỳnh Nam: Dư luận là sự thể hiện tâm trạng xã hội, phản ánh sự đánh giá của các nhóm xã hội lớn, của nhân dân nói chung về các hiện tượng đại diện cho lợi ích xã hội cấp bách trên cơ sở các quan hệ đang tồn tại.
Nguyễn Quý Thanh cho rằng: Dư luận là ý kiến có tính chất đánh giá về các vấn đề xã hội mà nhóm công chúng cảm thấy có ý nghĩa với họ hoặc là vấn đề có động chạm đến lợi ích chung, các giá trị chung.
Như vậy, quan điểm đánh đồng dư luận xã hội với sự phán xét, đánh giá chung của công chúng, nhóm xã hội không chỉ thiếu sức thuyết phục về mặt lý luận mà còn tỏ ra ít giá trị thực tiễn. Về mặt lý luận, coi dư luận xã hội là sự phán xét, đánh giá chung của công chúng, nhóm xã hội đồng nghĩa với việc chi thừa nhận ý kiến của đa số mới là dư luận xã hội, ý kiến của thiểu số không phải là dư luận xã hội. Tuy nhiên, phần lớn các nhà nghiên cứu dư luận xã hội trên thế giới không tán thành với quan điểm của các nhà nghiên cứu coi thường, xem nhẹ ý kiến của thiểu số, loại bỏ ý kiến của thiếu số ra khỏi phạm trù “dư luận xã hội”. Về mặt khả năng nhận thức, khả năng phản ánh chân lý, thực tế cho thấy: không phải bao giờ ý kiến của đa số cũng đúng còn ý kiến của thiếu số thì khi nào cũng sai. Đối với những vấn đề phức tạp, mới mẻ, ý kiến đúng nhiều khi lại thuộc về thiểu số những người có hiểu biết sâu sắc, có nhiều thông tin.
Mặt khác, nếu dư luận xã hội chỉ là ý kiến của đa số thì các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể chẳng cần phải có các cán bộ làm công tác nắm bắt dư luận xã hội, vì ý kiến của đa số là cái dễ nắm bắt nhất, người bình thường cũng có thể nắm được, huống hồ lãnh đạo. Thực tế còn cho chúng ta thấy: các báo cáo về tình hình dư luận xã hội bỏ qua ý kiến của thiểu số, nó sẽ không phản ánh đầy đủ bức tranh tâm trạng, tư tưởng của xã hội.
Qua tranh luận của các học giả và thực tiễn hoạt động của các tổ chức nghiên cứu dư luận xã hội trên thế giới và ở Việt Nam, chúng ta có thể định nghĩa như sau: Dư luận xã hội là một hiện tượng xã hội đặc biệt biểu thị sự phán xét, đánh giá, thái độ của các cá nhân, các nhóm xã hội trước các sự kiện, hiện tượng, quá trình diễn ra trong xã hội có liên đến lợi ích mà họ quan tâm.
Trong định nghĩa này chúng ta cần làm rõ các khía cạnh sau:
- Chủ thể của dư luận xã hội: là các cá nhân, các nhóm trong xã hội mà lợi ích của họ có mối quan hệ nhất định với các vấn diễn ra trong xã hội và được đưa ra thảo luận. Trong những trường hợp khác, chủ thể dư luận xã hội có thể là toàn bộ hoặc đại đa số công chúng, cộng đồng người trong quan xã hội.
- Đối tượng của dư luận xã hội: là các sự kiện, hiện tượng, quá trình đang diễn ra trong xã hội gây ra sự quan tâm của công chúng bởi mối quan hệ của chúng đến lợi ích của họ.
2. Quan điểm của Đảng của Đảng cộng sản Việt Nam về dư luận xã hội
Có thể nói, trong tiến trình lãnh đạo đất nước vấn đề dư luận xã hội đã được Đảng Cộng sản Việt nam rất quan tâm. Ngay từ khi thành lập nước, Đảng đã coi việc nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, ý chí của nhân dân là một trong những công việc quan trọng hàng đầu nhằm để đề ra chủ trương, đường lối cách mạng phù hợp lòng dân. Nhiều văn bản, quyết định của Đảng đã khảng định điều này, đặc biệt từ khi đất nước tiến hành công cuộc đổi mới, Đảng ta đã có những chỉ đạo nhằm tăng cường công tác điều tra xã hội học, nắm bắt dư luận xã hội như: Văn kiện Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương khóa VII đã nêu ra nhiệm vụ đối với công tác tư tưởng, đó là: “Nâng cao chất lượng thông tin nội bộ và công tác tuyên truyền, coi trọng biện pháp điều tra dư luận xã hội”. Tiếp tục theo tinh thần này, Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa VII khẳng định: “Tổ chức điều tra dư luận xã hội về những vấn đề cần thiết cho công tác lãnh đạo, quản lý Nhà nước. Xây dựng luật về trưng cầu ý dân”. Gần đây, Nghị quyết Trung ương 5 khoá X về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới, cũng nhấn mạnh: “Chú trọng công tác nghiên cứu, điều tra xã hội học, nắm bắt dư luận xã hội phục vụ công tác tư tưởng”. Để bảo đảm các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và nguyện vọng của các tầng lớp Nhân dân, ngày 29/9/2009, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ra Thông báo Kết luận số 274-TB/TW về “Đề án tăng cường năng lực điều tra xã hội học, nắm bắt dư luận xã hội” trong đó nhấn mạnh: “Điều tra xã hội học, nắm bắt dư luận xã hội là nhiệm vụ quan trọng và rất cần thiết để các cơ quan lãnh đạo Đảng, Nhà nước nắm được tình hình tư tưởng, tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của các tầng lớp Nhân dân, có căn cứ khoa học chuẩn bị cho việc ban hành chỉ thị, nghị quyết, cơ chế, chính sách và đánh giá tình hình, kết quả thực hiện chỉ thị, nghị quyết, cơ chế, chính sách của Đảng và Nhà nước”. Để triển khai Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”. Bộ Chính trị đã ban hành Kế hoạch số 08-KH/TW, ngày 13/02/2012, trong đó chỉ đạo “Đổi mới và nâng cao chất lượng điều tra dư luận xã hội, tập hợp ý kiến của cán bộ, đảng viên và Nhân dân để tham khảo trước khi quyết định chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước”. Ngày 18 tháng 8 năm 2014, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Kết luận số 100-KL/TW “Về việc đổi mới và nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư xã hội”. Trong Kết luận này, Ban Bí thư nhấn mạnh: “Điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội là công việc quan trọng và rất cần thiết nhằm nắm bắt, tập hợp kịp thời, sát thực tâm tư, tình cảm, ý chí, nguyện vọng của Nhân dân về những vấn đề, sự kiện có tính thời sự trong nước và thế giới, đặc biệt là đối với các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; giúp các cơ quan lãnh đạo, quản lý có thêm thông tin tham khảo trong quá trình xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; là một khâu quan trọng, cần thiết trong xây dựng, ban hành, tổ chức thực hiện, đánh giá kết quả thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước. Công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội phải bám sát thực tiễn xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; thực hiện theo yêu cầu, đề nghị của các cơ quan Đảng, Nhà nước hoặc về những vấn đề Nhân dân quan tâm để phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý, điều hành của các cấp uỷ, chính quyền các cấp. Đối với các chủ trương, chính sách, dự án phát triển kinh tế - xã hội quan trọng có ảnh hưởng sâu rộng, trước khi xây dựng, ban hành, triển khai thực hiện và sau một thời gian tổ chức thực hiện phải tiến hành điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội”
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực diễn biến nhanh, phức tạp, khó dự báo; đất nước đang đứng trước nhiều thuận lợi, thời cơ và nhiều khó khăn, thách thức. Các thế lực thù địch tiếp tục tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước và đất nước ta. Cùng với Nghị quyết số 35-NQ/TW Ngày 22-10-2018, Bộ chính trị khoá XII ban hành “Về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới”, Đảng nhấn mạnh “Chú trọng nắm bắt, định hướng dư luận xã hội, bảo đảm thống nhất tư tưởng trong Đảng, đồng thuận cao trong xã hội”. Từ đó đảng ta khẳng định bài học lấy “dân làm gốc” vẫn nguyên giá trị và bổ sung thêm hai cụ từ vào phương châm “ dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” nhằm xây dựng mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân.
Như vậy, trong tiến trình lãnh đạo cách mạng của mình đặc biệt giai đoạn đổi mới đất nước vấn đề dư luận xã hội ngày càng được Đảng và Nhà nước ta quan tâm và nhận thức sâu sắc về vai trò của dư luận xã hội đối với hoạt động của con người, với công tác lãnh đạo quản lý. Sức mạnh của dư luận xã hội xuất phát từ vai trò quyết định của quần chúng nhân dân trong lịch sử, sự gia tăng vai trò của các tầng lớp nhân dân trong xã hội đã góp phần tăng cường hiệu quả của dư luận xã hội. Đây cũng chính là cơ sở lý luận quan trọng cho việc nghiên cứu dư luận xã hội, đặc biệt đối với công tác lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay.
3. Một số vấn đề cần quan tâm trong nghiên cứu dư luận xã hội ở Việt Nam hiện nay
3.1. Những yêu cầu đặt ra
Trong bối cảnh hiện nay, Đảng ta, đất nước ta, bên cạnh những thời cơ, thuận lợi, cũng gặp rất nhiều khó khăn, thách thức. Cuộc cách mạng công nghệ thông tin phát triển bùng nổ, xu hướng cá nhân hoá thông tin ngày càng trở nên phổ biến trong xã hội, các thế lực thù địch không ngừng chống phá quyết liệt, bằng mọi hình thức, thủ đoạn. Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu đòi hỏi đối với công tác nghiên cứu dư luận xã hội phải đổi mới và nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt dư luận xã hội nhằm nắm chắc, dự báo đúng, định hướng chính xác, sử lý đúng đắn, kịp thời để tạo sự thống nhất trong tư tưởng của Đảng và đồng thuận cao trong xã hội. Chính vì vậy, trong thời gian tới công tác nghiên cứu dư luận xã hội phải thực hiện tốt một số yêu cầu cụ thể sau đây:
- Công tác nghiên cứu dư luận xã hội phải bám sát các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, theo sát các sự kiện chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng, đối ngoại quan trọng của đất nước;
- Công tác nghiên cứu dư luận xã hội phải bám sát thực tiễn cuộc sống, xuất phát từ thực tiễn, đúc rút kinh nghiệm, bài học từ thực tiễn để bổ sung, phát triển lý luận, không ngừng đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức hoạt động gắn với nhiệm vụ chính trị, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của từng địa phương, từng ngành.
- Công tác nghiên cứu dư luận xã hội phải đảm bảo tính khoa học, nhất là tính chính xác, khách quan, toàn diện.
3.2. Những nhiệm vụ chủ yếu
Để đáp ứng yêu cầu đó, việc nghiên cứu dư luận xã hội ở các ban, ngành, đoàn thể ở Trung ương và các địa phương cần phải làm tốt các nhiệm vụ chủ yếu sau:
- Nắm bắt, phân tích, tổng hợp và phản ánh kịp thời dư luận của các tầng lớp Nhân dân trước những sự kiện, hiện tượng, vấn đề xã hội quan trọng trong nước, trong ngành, tại địa phương đặc biệt là trước các chủ trương, chính sách của cấp ủy đảng và chính quyền các cấp.
- Tiến hành điều tra dư luận xã hội là phương thức tập hợp trí tuệ, phát huy sáng kiến của các tầng lớp nhân dân phục vụ quá trình hoạch định chính sách, tổ chức thực hiện chính sách, hoàn thiện chính sách của cấp ủy đảng, chính quyền ngành, địa phương; định kỳ điều tra dư luận xã hội về hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị của trung ương và địa phương.
- Điều tra, thăm dò, nắm bắt dư luận xã hội để định hướng và điều khiển dư luận xã hội nhằm vào mục đích: vừa khuyến khích dư luận xã hội tích cực, tiến bộ và vừa kiểm soát, kiềm chế, ngăn chặn những luồng dư luận xã hội tiêu cực, những tin đồn thất thiệt có ảnh hưởng và cản trở mục tiêu của tổ chức. Qua đó, tạo sự thống nhất về nhận thức, ý chí và hành động trong xã hội, thúc đẩy quá trình thực hiện các chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước và của ngành, địa phương cũng như góp phần về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
- Chủ động điều tra, nắm bắt dư luận xã hội là cơ sở quan trọng để giúp các nhà lãnh đạo, quản lý dự báo và đề xuất các biện pháp kịp thời, có hiệu quả nhằm ngăn chặn, giải quyết các điểm nóng, giải tỏa căng thẳng và xung đột xã hội, điều hòa quan hệ xã hội tạo sự đoàn kết xã hội ở các địa phương, ngành trong cả nước. Các cuộc thăm dò dư luận xã hội ngoài tác dụng thu thập thông tin, còn có tác dụng hình thành trong nhân dân ý thức về việc quyền dân chủ của mình được tôn trọng và phát huy. Có thể dùng các cuộc thăm dò dư luận xã hội để thăm dò hiệu quả, tính khả thi của các biện pháp giải quyết điểm nóng. Các biện pháp giải quyết được dư luận xã hội nhất trí cao chính là các biện pháp có tính khả thi cao.
- Phối hợp với các cơ quan chức năng giám sát an ninh tư tưởng, chính trị của các cuộc thăm dò dư luận xã hội do các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tiến hành trên địa bàn ngành, địa phương.
- Để nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội thì nhiệm vụ bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ công tác nghiên cứu dư luận xã hội cho mạng lưới cộng tác viên và cán bộ làm công tác tuyên giáo các cấp là vô cùng quan trọng. Nhiệm vụ này liên quan đến Viện nghiên cứu dư luận xã hội thuộc Ban Tuyên giáo Trung ương. Theo đó, nhiệm vụ của Viện ngoài việc tổ chức nghiên cứu dư luận xã hội đối với những vấn đề cơ bản của đất nước và những vấn đề có tính thời sự; tổng hợp, phân tích dư luận xã hội để báo cáo các cơ quan Đảng, Nhà nước; trực tiếp quan hệ với các cấp ủy đảng, các ngành, đoàn thể quần chúng để tổ chức nghiên cứu dư luận xã hội...Viện còn có nhiệm vụ tổ chức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ thông tin viên, cộng tác viên của Viện và các cấp.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương khóa VII. Nxb Sự thật, Hà Nội, 1992.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa VII. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa X. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ (tập 1). Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, 2021.
5. Trần Thị Minh Ngọc – Trần Xuân Lan (chủ biên) Tập bài giảng xã hội học, Nxb, Chính trị- Hành chính, Hà Nội, 2012.
6. Nguyễn Quý Thanh: Xã hội học về dư luận xã hội, Nxb, Đại học quốc gia Hà Nội, 2006.
