Bài viết làm rõ vai trò của giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên; thực tiễn giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên điểm mạnh, hạn chế gì, nguyên nhân của hạn chế; đề xuất các biện pháp tăng cường giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên trong thời gian tới.
Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay có vai trò đặc biệt quan trọng. Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên”(1). Một mặt, khơi dậy truyền thống, đạo lý tốt đẹp của dân tộc, mặt khác đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ gắt gao cho sinh viên - những người có tri thức, trình độ cần giữ gìn và phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, để phát triển kinh tế - xã hội một cách ổn định, bền vững đất nước; góp phần xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam, đáp ứng với những đòi hỏi của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, hùng cường, thịnh vượng, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
1. Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên, gắn dạy chữ với dạy người
Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc được hình thành, phát triển từ thực tiễn đấu tranh chinh phục tự nhiên, chống thiên tai, địch họa, xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Trải qua hàng nghìn năm đấu tranh bảo vệ nền độc lập, tự do dân tộc, xây dựng cuộc sống nhân dân ta đã đúc kết nên những truyền thống vô cùng quý báu, Đó là: lòng yêu nước nồng nàn; ý chí tự cường dân tộc; tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng khoan dung, nhân ái, độ lượng; tinh thần lạc quan; cần cù, thông minh, sáng tạo trong cuộc sống, lao động sản xuất.
Những giá trị truyền thống dân tộc đó đã thấm sâu trong nhân dân, như mạch ngầm trong mỗi con người, mỗi xóm làng, nên những giá trị đạo đức vô cùng đặc sắc, tạo nên sức mạnh phi thường, để dân tộc ta vượt qua mọi khó khăn, hiểm nguy, trường tồn và phát triển. Các giá trị đạo đức truyền thống là một chỉnh thể thống nhất, có mối quan hệ biện chứng tác động qua lại, được thể hiện và phát huy trong một môi trường tự nhiên - xã hội riêng có của con người Việt Nam; không ngừng được củng cố, bổ sung, phát triển phù hợp với đặc điểm tình hình, yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng ở mỗi giai đoạn, thời kỳ lịch sử của đất nước.
Những giá trị đó là sức mạnh nội sinh, là nền tảng tinh thần vững chắc, là động lực của sự nghiệp đổi mới đất nước, mở cửa, hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định: “Nền văn hoá mà chúng ta xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, một nền văn hoá thống nhất trong đa dạng, dựa trên các giá trị tiến bộ, nhân văn… phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh, vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao”(3).
Sinh viên là những người trẻ, khoẻ, trí tuệ, nhiệt huyết, xung kích, sáng tạo đi đầu trong mọi hoạt động, tiếp thu và ứng dụng rất nhanh những thành tựu của khoa học công nghệ vào đời sống, dám đối mặt với khó khăn, thử thách. Tuy nhiên thanh niên, sinh viên cũng rất nhạy cảm, có bản tính phiêu liệu dễ hành động thiếu chín chắn, mang tính bột phát, thích khám phá để chứng minh khả năng bản thân trước tập thể, chưa có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động thực tiễn. Do vậy, vai trò của giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên là hết sức cần thiết.
Một là, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên giúp nâng cao ý thức tự cường, niềm tự hào về lịch sử dân tộc. Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc không phải tự nhiên mà có, mà được hình thành bởi con người của dân tộc Việt Nam trên cơ sở của điều kiện tự nhiên, lịch sử của dân tộc. Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc là niềm tự hào của mỗi người dân Việt Nam. Giá trị đạo đức truyền thống thể hiện bản lĩnh dân tộc, ý thức tự cường, niềm tự hào về lịch sử dân tộc.
Mở cửa, hội nhập quốc tế sâu rộng vừa đem lại cơ hội để chúng ta giao lưu, học hỏi, song cũng là “mảnh đất” màu mỡ để văn hóa xấu độc len lỏi, xâm nhập, làm phai nhạt giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, “nhiều sản phẩm văn hoá độc hại từ bên ngoài đã xâm nhập vào nước ta bằng nhiều con đường, tác động rất xấu đến tư tưởng, đạo đức, lối sống, tâm lý, hành vi của một bộ phận nhân dân, nhất là thanh, thiếu niên, làm huỷ hoại, xói mòn nền tảng và những giá trị đạo đức tốt đẹp của dân tộc”(4).
Vì vậy, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc làm cho sinh viên hiểu rõ lịch sử, truyền thống dân tộc, từ đó, đánh thức, khơi dậy niềm tự hào, nâng cao bản lĩnh sống, vững vàng trước những cám dỗ, những tác động tiêu cực từ bên ngoài.
Hai là, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc giúp sinh viên có thêm kiến thức, kỹ năng ứng xử phù hợp với môi trường giáo dục, đào tạo. Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc là nền tảng, là cái “gốc” để hình thành, phát triển nhân cách.
Cùng với trang bị những kiến thức của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã ở Việt Nam, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên để mỗi sinh viên điều chỉnh thái độ, suy nghĩ, hành vi trong môi trường giáo dục, đào tạo, nhất là trong quan hệ ứng xử với môi trường tự nhiên, môi trường sống và với chính bản thân mình.
Các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, là động lực, ý chí khát vọng vươn lên trong học tập, rèn luyện, của mỗi sinh viên. Qua đó, góp phần quan trọng vào phát huy sức mạnh của dân tộc vào quá trình xây dựng, bảo vệ đất nước hiện nay.
Ba là, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên là điều kiện bảo đảm cho dân tộc ta hội nhập, hợp tác và phát triển bền vững. Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc là đặc điểm nổi bật của dân tộc ta, do chính dân tộc ta tạo nên và được dân tộc ta tiếp thu một cách sáng tạo từ bên ngoài. Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên là bao hàm cả giáo dục các giá trị truyền thống và các giá trị hiện đại.
Phải đi liền với chống lạc hậu, lỗi thời trong phong tục, tập quán, lề thói cũ. Trong quá trình giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, đồng thời phải mở rộng giao lưu, tiếp thu có chọn lọc những cái hay, cái tiến bộ của các dân tộc khác. Sinh viên các trường đại học có rất nhiều cơ hội, điều kiện để, giới thiệu, lan tỏa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với bạn bè quốc tế. Vì thế, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên là yếu tố rất quan trọng để gắn kết các nền văn hoá quốc gia, dân tộc với nhau. Trên cơ sở, nền tảng của giá trị đạo đức truyền thống dân tộc bổ sung, phát triển những giá trị mới phù hợp với bối cảnh lịch sử mới.
Bốn là, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc giúp sinh viên bổ sung “kháng thể” trước những quan điểm sai trái, phản động của các thế lực thù địch. Hiện nay, các thế lực thù địch đang gia tăng các hoạt động chống phá Đảng, Nhà nước ta trên các lĩnh vực, trong đó, đối tượng trọng tâm của chúng là sinh viên. Do đó, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc để sinh viên nhận diện rõ hơn các âm mưu, thủ đoạn nham hiểu, thâm độc, tinh vi, lan truyền văn hoá phẩm đồi truỵ, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc làm cho một bộ phận sinh viên mở hồ, ảo tưởng về văn hóa phương Tây phai nhạt mục tiêu, lý tưởng cách mạng. Đảng ta khẳng định: “Kiên quyết đấu tranh, loại bỏ các sản phẩm, thông tin độc hại, xuyên tạc, phản động, ảnh hưởng xấu đến ổn định chính trị - xã hội, thuần phong mỹ tục”(5).
2. Hoạt động giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên hiện nay
Hoạt động giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên được cấp uỷ, tổ chức đảng, lãnh đạo, các cơ quan, Đoàn thanh niên quan tâm, chú trọng; có nhiều đổi mới về nội dung, hình thức, biện pháp tuyên truyền, phổ biến và tổ chức thực hiện.
Các chủ thể lãnh đạo, quản lý giáo dục đã làm tốt công tác quán triệt, tuyên truyền, phổ biến đến sinh viên quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng mục tiêu, yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Quá trình giảng dạy, nghiên cứu giảng viên các trường đại học có sự lồng ghép nội dung giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên.
Theo kết quả điều tra xã hội học đối với 125 sinh viên năm thứ hai, khoa Xây dựng Đảng, khoa Chính trị và Luật trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP Hồ Chí Minh; khoa Luật Hành chính - Nhà nước, trường Đại học Luật TP Hồ Chí Minh (thời gian tháng 5 và 6-2023) cho thấy: có 48 ý kiến (38,4%) cho rằng, giảng viên thường xuyên làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc; có 38 ý kiến, chiếm 30,4% cho rằng giảng viên đã đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, lồng ghép các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc vào bài giảng; có 22 ý kiến (17,6%) cho rằng, giảng viên đã gắn nội dung giáo dục các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp dân tộc với hoạt động thực của xã hội; có 17 ý kiến (13,6%) cho rằng, các nội dung giáo dục giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp dân tộc của giảng viên cơ bản phù hợp với đặc điểm tâm lý của sinh viên.
Cùng với thời gian và địa điểm trên, khảo sát 85 giảng viên có 27 ý kiến, (31,7%) cho rằng, giảng viên luôn quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước về đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, gắn “dạy chữ” với “dạy người”; có 23 ý kiến (27,0%) cho rằng, giảng viên luôn kết hợp nhuẫn nhuyễn phương pháp dạy học truyền thống với phương pháp dạy học hiện đại, tăng tính trực quan, hình ảnh cho sinh viên; có 18 ý kiến (21,1%) cho rằng, giảng viên luôn phát huy tính tích cực, chủ động của người học; có 17 ý kiến (20,0%) cho rằng, giảng viên luôn cập nhật tin tức, thực trạng xã hội đang diễn ra đưa vào nội dung bài giảng.
Kết quả khảo sát trên cho thấy, công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của mỗi chủ thể, lực lượng về tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên về cơ bản là rất tốt; sinh viên xứng đáng là bộ phận ưu tú của thanh niên Việt Nam, lực lượng nòng cốt của phong trào thanh niên cả nước, có sự trưởng thành về nhiều mặt, giữ vững và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc để phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, hùng cường, thịnh vượng.
Giảng viên giảng dạy đã quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng về đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, kết hợp “dạy chữ”, “dạy người”, “học đi đôi với hành”, “lý luận gắn với thực tiễn”…Vì vậy, kết quả thi kiểm tra kết thúc môn học của sinh viên về được điều tra cơ bản đều đạt khá, giỏi, không có sinh viên phải thi lại.
Trong những năm qua, các trường đại học đã phối hợp với Bộ Thông tin - Truyền thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo, tổ chức các cuộc thi: “Tìm hiểu về lịch sử truyền thống yêu nước của dân tộc Việt Nam”, “Tìm hiểu về lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam”, “Tìm hiểu Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng”, “Thi tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”…
Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh phối hợp với các trường đại học tổ chức nhiều cuộc thi, chương trình, triển lãm để giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, tiêu biểu, như: “Nét đẹp sinh viên Văn Hiến”, “Sinh viên với tình yêu biển, đảo quê hương”; “Tìm hiểu Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII”; “Tổ chức hội thi Olympic các môn khoa học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh”; triển lãm sinh viên “Dám sống một cuộc đời rực rỡ”, “Sinh viên tình nguyện”…
Nhiều trường đại học thành lập Câu lạc bộ lý luận trẻ, như: Trường đại học Thủ Dầu Một (Bình Dương) đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực, cụ thể để sinh viên phát huy năng lực, sở trường, thế mạnh bản thân: tổ chức các buổi sinh hoạt, tọa đàm, diễn đàn, hội thảo, nghe báo cáo chuyên đề của các chuyên gia trên các lĩnh vực, giao lưu nhân chứng lịch sử, nhà khoa học; Câu lạc bộ lý luận trẻ của nhà trường đã phối hợp với Câu lạc bộ Lý luận trẻ của Tỉnh đoàn trình bày cuốn sách Búp sen xanh; thảo luận về giải pháp “giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ trên không gian mạng”(6); các trường đại học hằng năm tổ chức hội thi Olympic các môn khoa học Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên, tổ chức cho sinh viên “hành quân về nguồn”, tham quan di tích lịch sử cách mạng, căn cứ kháng chiến.
Phòng công tác sinh viên của các trường Đại học ở thành phố Hồ Chí Minh đã thực hiện tốt công tác quản lý sinh viên. Hàng năm, Phòng Tổ chức sinh viên tổ chức “Tuần lễ sinh hoạt công dân - học sinh sinh viên” với các về phổ biến pháp luật, chuyên đề về an ninh quốc phòng; học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh… Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chính trị cho sinh viên trong học tập, rèn luyện; có hành vi ứng xử đúng đắn, phù hợp với giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, quy định của pháp luật.
Chỉ thị số 31-CT/TW ngày 4-12-2019 về tăng cường giáo dục, đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên đã chỉ rõ: “phần lớn học sinh, sinh viên có đạo đức tốt, kính trọng ông, bà, thầy, cô giáo, người lớn tuổi, có tinh thần đoàn kết, tích cực học tập, rèn luyện, tu dưỡng; có ý thức chấp hành pháp luật tốt, lối sống đẹp, lành mạnh; có lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc; tham gia vào các hoạt động vì cộng đồng xã hội”(7).
Tuy nhiên, bên cạnh những hoạt động được thực hiện nhằm giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên, công tác này còn một số hạn chế: Một số cấp uỷ, tổ chức đảng, cán bộ lãnh đạo, quản lý cơ quan, khoa giáo viên chưa làm tốt công tác giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên; việc giảng dạy kiến thức trên lớp còn, chưa lồng ghép nội dung giáo dục vào từng bài giảng; hình thức, biện pháp giáo dục chưa phong phú, đa dạng, hấp dẫn, cuốn hút sinh viên; một bộ phận sinh viên ngại học, ngại khổ, ngại rèn, sống thực dụng, sa sút về phẩm chất đạo đức, lối sống, thích hưởng thụ lại lười học, lười hoạt động.
Nguyên nhân của hạn chế, khuyết điểm trên Đảng ta đánh giá: “Môi trường văn hoá bị xâm hại, lai căng, thiếu lành mạnh, trái với thuần phong mĩ tục, các tệ nạn xã hội, tội phạm và sự xâm nhập của các sản phẩm và dịch vụ độc hại làm suy đồi đạo đức, nhất là trong thanh thiếu niên rất đáng lo ngại”(8).
Công tác tuyên truyền, giáo dục của cấp uỷ, tổ chức đảng các cấp, cán bộ quản lý giáo dục, làm chưa thường xuyên, chưa có trọng tâm, trọng điểm, thiếu kiểm tra, đánh giá chưa thật sự sâu sát, cụ thể, tỉ mỉ; Nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục chưa có nhiều đổi mới, gắn với thực tiễn, mang tính đột phá; Công tác phối kết hợp giữa các tổ chức, lực lượng, nhất là gia đình chưa chặt chẽ; Một bộ phận sinh viên thiếu tu dưỡng, rèn luyện về phẩm chất đạo đức, lối sống, không có mục đích, động cơ phấn đấu vươn lên.
Quán triệt quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước về đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, “dạy chữ” gắn với “dạy người”; khơi dậy ý chí, khát vọng cống hiến phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc theo quan điểm Đại hội XIII của Đảng cho thanh niên sinh viên; đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; làm thất bại âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch,… đặt ra những yêu cầu, biện pháp vừa mang tính cụ thể, trước mắt, vừa mang tính lâu dài cho hoạt động giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên các trường đại học để hiện thực quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”(9).
3. Giải pháp tăng cường giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên hiện nay
Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể về tầm quan trọng giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên.
“Tăng cường giáo dục thế hệ trẻ về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hoá, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc, nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, khát vọng vươn lên; nêu cao tinh thần, trách nhiệm với đất nước, với xã hội”(10). Với tinh thần này, cấp uỷ, tổ chức đảng các cấp, lãnh đạo khoa, phòng quản lý sinh viên, giảng viên quán triệt, phổ biến, tuyên truyền đến sinh viên các chủ trương về xây dựng, văn hoá con người Việt Nam thời kỳ mới, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ, hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Lồng ghép các nội dung giáo dục giá trị đạo đức truyền thống vào từng môn học; coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, không chủ quan, lơ là, làm qua loa, hình thức. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Tiếp tục kiên trì, coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, học tập, nghiên cứu và vận dụng chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng vào thực tiễn”(11). Giảng viên hàng ngày, lên lớp cho sinh viên, phải chú trọng việc khơi dậy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc thông qua những sự kiện lịch sử, các nhân vật tiêu biểu. Tổ chức các hoạt động để sinh viên tham gia, phát huy năng lực, sở trường, thế mạnh vào từng công việc, nhiệm vụ cụ thể.
Làm tốt công tác kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập, rèn luyện của sinh viên. Đối với sinh viên xếp hạnh kiểm khá, trung bình cần có sự gặp gỡ, trao đổi riêng, tìm hiểu nguyên nhân và đề xuất phương hướng, biện pháp khắc phục, sửa chữa. Đối với sinh viên có hoàn cảnh khó khăn nhưng vươn lên trong học tập, rèn luyện, đạt kết quả cao, tích cực tham gia vào các hoạt động của nhà trường, xã hội biểu dương, khen thưởng, lan toả hành động, việc làm của tấm gương sinh viên đó trong toàn trường.
Các chủ thể lãnh đạo, quản lý, bồi dưỡng, giáo dục sinh viên đề cao tinh thần, trách nhiệm; phát huy tính tiền phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên, không chỉ có dạy chữ mà còn bao hàm cả dạy người, dạy cách đối nhân xử thế, biết trân trọng các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc.
Hai là, vận dụng linh hoạt, sáng tạo nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên.
Chỉ thị số 31-CT/TTg yêu cầu: “Tiếp tục rà soát đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy môn giáo dục đạo đức, các môn học chính khoá và các hoạt động giáo dục khác có liên quan… Đổi mới phương pháp đánh giá đạo đức, khen thưởng, kỷ luật đối với học sinh, sinh viên”(12). Theo đó, về nội dung, thường xuyên cập nhật, bổ sung; coi trọng việc gắn lý luận với thực tiễn, lấy dẫn chứng, ví dụ chứng minh cho nội dung bài giảng sát với thực tiễn. Thường xuyên cập nhật thông tin, nội dung mới về tình hình thế giới, khu vực, trong nước đưa vào bài giảng.
Giảng viên ở các trường đại học là lực lượng quan trọng quyết định đến nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo nói chung và giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc nói riêng “Giảng viên cao đẳng, đại học có trình độ tự thạc sỹ trở lên và phải được đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm”(13). Theo đó, giảng viên cần tích cực, chủ động đổi mới nội dung dạy học; có năng lực, phương pháp, tác phong sư phạm tốt để truyền dạy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên; từ đó kích thích, khơi dậy, làm bừng sáng tinh thần, khí thế học tập sôi nổi, hào hứng trong sinh viên; giảng viên cần kết hợp nhuẫn nhuyễn giữa phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại, sử dụng linh hoạt, sáng tạo ngôn ngữ truyền đạt.
Về hình thức, phương pháp giáo dục cần coi trọng hoạt động thực tiễn, đưa sinh viên vào những tình huống có vấn đề, khó khăn, phức tạp để mỗi sinh viên được trải nghiệm, thấu hiểu vất vả, cực nhọc người lao động, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, bộ đội nơi biên giới, hải đảo. Đoàn thanh niên tổ chức những hoạt động tình nguyện, tiếp sức mùa thi, ngày Chủ nhật đỏ, cuộc thi để sinh viên có cơ hội, điều kiện thể hiện tài năng, sở trường, thế mạnh của bản thân; Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Cần coi trọng giáo dục qua thực tiễn phong trào, lựa chọn phương thức giáo dục phù hợp với từng lứa tuổi”(14); đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong chia sẻ, kết nối và lan toả những tấm gương “người tốt”, “việc tốt” trong sinh viên về học tập, rèn luyện, tham gia hoạt động xã hội.
Ba là, phát huy sức mạnh của các tổ chức, lực lượng trong giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên.
Giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, gia đình, nhà trường và xã hội. Giáo dục gia đình rất quan trọng, là cơ sở, nền tảng ban đầu không thể thiếu được trong quá trình trưởng thành, phát triển của sinh viên. Nếu gia đình có nền nếp thì con cái sẽ chăm ngoan, tiến bộ, ngược lại, gia đình không hoà thuận, mất đoàn kết, không có sự tôn trọng giữa các thành viên thì con cái sẽ bị ảnh hưởng. Theo đó, xây dựng gia đình ngày càng ấm no, hạnh phúc, thật sự là chỗ dựa vững chắc về tinh thần cho sinh viên; các thành viên gia đình thường xuyên có sự quan tâm, động viên, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong công việc, cuộc sống; tôn trọng, lắng nghe ý kiến của các thành viên; Gia đình cần phối hợp chặt chẽ với cơ sở đào tạo để nắm bắt tình hình mọi mặt học tập, rèn luyện của con em, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc nảy sinh từ thực tiễn cuộc sống.
Đối với nhà trường, quản lý chặt chẽ sinh viên trong giờ học, tăng cường công tác kiểm tra, nhắc nhở, uốn nắn đối với sinh viên không chấp hành đúng nội quy của nhà trường như ăn, mặc, phát ngôn, quan hệ xã hội… Thông tin đến phụ huynh sinh viên về kết quả học tập, rèn luyện của từng năm học, nắm chắc diễn biến tâm lý, tư tưởng của sinh viên, kịp thời phối hợp với cơ quan, ban, ngành giải quyết sự việc. Phát huy vai trò nòng cốt của Đoàn thanh niên các trường đại học trong đồng hành cùng sinh viên, tạo ra sân chơi bổ ích, lý thú, nhân văn để sinh viên được tôi luyện, rèn rũa về mọi mặt.
Bốn là, xây dựng môi trường văn hoá trong sạch, lành mạnh để giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên.
Xây dựng môi trường văn hoá trong sạch, lành mạnh nhằm điều chỉnh hành vi của sinh viên theo những chuẩn mực giá trị đạo đức truyền thống dân tộc hiện nay. Những hiện tượng tiêu cực, lỗi thời, lạc hậu cũng như sự xuất hiện của những nhân tố mới tiến bộ đều tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, đạo đức, lối sống của sinh viên. Theo đó, cần có những điều chỉnh về pháp luật, cơ chế, chính sách nhằm tạo dựng môi trường văn hoá trong sạch, lành mạnh để sinh viên có khả năng phát huy tốt nhất năng lực của mình cũng như được hưởng thụ thành quả của xã hội, mà trong đó có sự đóng góp của mỗi cá nhân.
Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ: “xây dựng môi trường, điều kiện học tập, lao động, giải trí, rèn luyện để phát triển lành mạnh, toàn diện, hài hoà cả về trí tuệ, thể chất và giá trị thẩm mỹ”(15).
Xây dựng mối quan hệ trong gia đình, nhà trường, xã hội trong sạch, lành mạnh, giản dị, giàu tính nhân văn; những hiện tượng tiêu cực, tệ nạn xã hội dần bị loại bỏ ra khỏi đời sống, cái xấu, cái ác bị lên án, đẩy lùi, cái tốt, cái đẹp nảy nở, phát triển. Các trường đại học có cơ chế, chính sách phù hợp để sinh viên được tham gia vào các hoạt động xã hội, cống hiến tài năng, trí tuệ trong học tập, xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, vững mạnh. Đặc biệt, có cơ chế, chính sách đặc thù đối với sinh viên nghèo vượt khó, sinh viên khuyết tật nhưng có nghị lực, ý chí vươn lên mạnh mẽ, lan toả giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong toàn trường.
Năm là, phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên trong tự giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Bản thân mỗi sinh viên phải luôn trau dồi đạo đức cách mạng, khiêm tốn, giản dị, cầu tiến bộ; dưỡng tâm trong, trí sáng, hoài bão lớn. Ra sức đấu tranh chống lại các biểu hiện tiêu cực, tệ nạn xã hội và luận điệu sai trái của các thế lực thù địch”(16). Mỗi sinh viên là chủ thể năng động, tích cực trong các hoạt động của nhà trường và xã hội. Mỗi sinh viên phải đặt ra yêu cầu cao cho bản thân trong tự bồi dưỡng, rèn luyện về kiến thức, năng lực, phẩm chất đạo đức, lối sống; không tự bằng lòng, thoả mãn với kết quả hiện có. Bản thân luôn phải nỗ lực phấn đấu trong tiếp nhận giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, thực hiện nhiệm vụ học tập, rèn luyện, giải quyết các mối quan hệ xã hội hợp tình, hợp lý. Bản thân tự kiểm tra, đánh giá kiến thức, thấy yếu, hổng chỗ nào tập trung nghiên cứu, tìm hiểu, học hỏi; không tự ti, nhưng cũng không kiêu ngạo, tự cao, tự đại, luôn khiêm tốn, giản dị, chân thành, ham học hỏi, cầu tiến bộ, lắng nghe ý kiến đóng góp của thầy, cô, bạn bè, người lớn tuổi; thường xuyên đặt mình vào trong tổ chức, trước khi hành động suy nghĩ kỹ, cân nhắc; “tự soi”, “tự sửa” thái độ, hành vi, suy nghĩ phù hợp với môi trường sống, học tập, công tác; không ngại khó, ngại khổ, phát huy tinh thần xung kích, sáng tạo của tuổi trẻ trong đổi mới sáng tạo. Mỗi sinh viên thường xuyên trau dồi đạo đức không nhụt trí trước khó khăn; sẵn sàng đi bất cứ đâu, làm bất kỳ việc gì khi Tổ quốc cần; luôn nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn trong cuộc đời.
ThS Nguyễn Thị Hằng
Học viện Hàng không Việt Nam
_________________
(1), (5), (11), (15) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.1, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.143, 146, 168, 168.
(2) Mạc Văn Trang, Lê Đức Phúc, Tổng luận về giá trị, Viện nghiên cứu Đại học và giáo dục cơ bản,Hà Nội, 1993, tr.8.
(3), (10), (14), (16) Nguyễn Phú Trọng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội,2021,tr.27, 312, 312, 312.
(4) Ban Bí thư: Chỉ thị số 46-CT/TW ngày 27-7-2010 của Ban Bí thư về Chống sự xâm nhập của các sản phẩm văn hoá độc hại gây huỷ hoại đạo đức xã hội, Hà Nội, 2010.
(6) Câu lạc bộ Lý luận trẻ: Nâng cao chất lượng chính trị trong cán bộ, đoàn viên,https://doanthanhnien.vn, ngày 23-5-2022.
(7), (13) Thủ tướng Chính phủ: Chỉ thị số 31-CT/TTg ngày 4-12-2019 về Tăng cường giáo dục, đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên.
(8) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.169.
(9) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.15, Nxb Chínhtrị quốc gia, Hà Nội,2011, tr. 622.
(12) ĐCSVN: Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4-11-2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
