Đô thị hóa và những hạn chế cần khắc phục

Hệ thống đô thị quốc gia luôn đóng vai trò to lớn trong sự nghiệp CNH-HĐH cũng như phát triển của đất nước. Vai trò của hệ thống đô thị nước ta trải qua các thời kỳ, nhất là thời kỳ “Đổi mới” đã chứng minh quy luật đó.

Đô thị hoá và phát triển đô thị trên thế giới cũng như khu vực như là một động lực phát triển quan trọng trong lịch sử, hiện tại cũng như tương lai. Hệ thống đô thị của mỗi quốc gia rất khác nhau bởi các vấn đề về địa lý, kinh tế, xã hội, bản sắc, văn hoá… Hệ thống đô thị quốc gia luôn đóng vai trò to lớn trong sự nghiệp CNH-HĐH cũng như phát triển của đất nước. Vai trò của hệ thống đô thị nước ta trải qua các thời kỳ, nhất là thời kỳ “Đổi mới” đã chứng minh quy luật đó.

Ảnh minh họa

Quá trình đô thị hóa mang lại nhiều hiệu quả tích cực trong công cuộc phát triển của mỗi quốc gia. “Mối quan hệ tích cực đầy ý nghĩa giữa đô thị hóa và phát triển kinh tế được hình thành. Mối quan hệ này được thể hiện bởi các yếu tố như công nghiệp hóa, thương mại hóa, tăng năng suất, tạo nhiều việc làm và cải thiện sự tiếp cận đối với những yếu tố khác nhau về sản xuất, thị trường, những cơ sở hạ tầng và các tiện nghi khác. Như vậy, đô thị hóa dẫn đến tăng thu nhập, thay đổi cách sống, đem lại chất lượng cao về dịch vụ và cũng phù hợp với dân số ngày càng tăng lên. Tuy nhiên, đô thị hóa cũng đưa lại một số hiệu quả tiêu cực về phát triển đô thị và môi trường nếu không có biện pháp quản lý và kiểm soát chặt chẽ”.

Những tác động mang tính lý thuyết kể trên đã được chứng minh qua thực tiễn trên phạm vi toàn cầu. Những tác động đó “đối với các nước đang phát triển, quá trình đô thị hóa càng có mối liên quan chặt chẽ đến quá trình công nghiệp hóa và trình độ phát triển kinh tế”. Mặt khác, nếu không được quản lý và kiểm soát chặt chẽ thì “quá trình đô thị hóa cũng sẽ làm tăng các khu nghèo đô thị, làm mất cân bằng không gian đô thị, cơ sở hạ tầng và dịch vụ bị quá tải dẫn đến làm giảm chất lượng cuộc sống đô thị”.

Đô thị hoá bền vững phải xuất phát từ quan điểm tổng hoà phát triển bền vững giữa kinh tế, xã hội, ổn định môi trường sinh thái và bảo đảm cho một tổ chức liên kết không gian chặt chẽ giữa đô thị – nông thôn. Vậy hệ thống các tiêu chí về Phát triển đô thị bền vững ở nước ta cần được tiếp tục nghiên cứu và thực hiện.

Gần đây, trong chuyên đề nghiên cứu “Phân tích chính sách đô thị hóa trong quá trình đô thị hoá tác động đến phát triển bền vững ở Việt Nam”, thuộc Chương trình Thiên niên kỷ 21 do UNPD tài trợ, đã đề xuất 10 nhóm tiêu chí bền vững trong quá trình đô thị hóa như sau:

• 1. Phân bố và quy hoạch đô thị phù hợp với các vùng địa lý và điều kiện sinh thái tự nhiên, bảo vệ môi trường;

• 2. Nền kinh tế đô thị phát triển ổn định và bền vững nhằm tạo nhiều việc làm đô thị ổn định, bền vững cho mọi thành phần kinh tế và mọi người dân đô thị;

• 3. Trình độ dân trí đô thị và nguồn lực phát triển đủ mạnh;

• 4. Trình độ quản lý phát triển đô thị đủ mạnh và bền vững;

• 5. Dịch vụ đô thị đáp ứng yêu cầu cuộc sống đô thị ngày càng cao;

• 6. Cơ sở hạ tầng xã hội đô thị đầy đủ, ổn định và phát triển bền vững;

• 7. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị đầy đủ, ổn định và phát triển bền vững;

• 8. Lồng ghép quy hoạch môi trường trong quy hoạch đô thị;

• 9. Huy động sự tham gia của cộng đồng người dân đô thị trong công tác qui hoạch, phát triển và quản lý đô thị;

• 10. Hợp tác, phối hợp điều hành Vùng hợp lý, hiệu quả, cùng có lợi và cùng phát triển.

Vậy, theo hệ thống tiêu chí Phát triển đô thị bền vững nêu trên, hệ thống đô thị nước ta cần sớm nhận ra và khắc phục một số điểm sau đây:

– Tốc độ đô thị hoá hiện nay đạt mức trung bình trong khu vực, khoảng xấp xỉ 35%, là khá nhanh nhưng chưa tương xứng với bản chất của quá trình đô thị hoá. Hai khu vực sản xuất phi nông nghiệp (Công nghiệp – Xây dựng và Thương mại, dịch vụ du lịch) mới đạt trung bình xấp xỉ trên dưới 50 – 55%; thậm chí có đô thị, nhất là các đô thị miền núi còn thấp hơn, trong khi yêu cầu phải đạt từ 65% trở lên, các đô thị loại III trở lên, nhất là các đô thị loại đặc biệt (Hà Nội mở rộng chỉ đạt 65%), loại I, còn phải đạt cao hơn.

Chính sách đô thị hóa tác động đến Phát triển bền vững

– Công tác quy hoạch, xây dựng và quản lý phát triển đô thị trong quá trình đô thị hoá thường chạy theo bề nổi: xây dựng nhiều khu công nghiệp, nhiều khu đô thị mới, các khu vui chơi giải trí… (thậm chí chưa có nhu cầu ở tại một vài đô thị miền núi, vẫn xây dựng các khu đô thị mới), mà ít chú ý đến công tác quy hoạch cải tạo và xây dựng lại các khu chung cư cũ, các con phố cũ, khu vực ngoại thành mà một thời đã gắn bó với công cuộc cải tạo, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa là một không gian vật thể chức năng đô thị, vừa mang ý nghĩa kinh tế xã hội sâu sắc.

– Xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị, nhất là hạ tầng xã hội (nhà trẻ, nhà mẫu giáo, trường học, nhà văn hoá, trạm y tế…) không đáp ứng yêu cầu phục vụ của cộng đồng dân cư sống trong các khu đô thị mới. Nguyên nhân chủ yếu là các doanh nghiệp ít mặn mà trong việc đầu tư vào khu vực này vì ít mang lại lợi nhuận cho họ.

– Công tác lồng ghép các nội dung quy hoạch và bảo vệ môi trường trong quy hoạch vùng, quy hoạch chung đô thị còn rất yếu kém vì chưa có các văn bản pháp quy để thực hiện yêu cầu này.

– Công tác quản lý đô thị còn một khoảng cách khá xa so với yêu cầu phát triển của quá trình đô thị hoá và phát triển đô thị. Mặt khác, tính chuyên nghiệp trong công tác quản lý đô thị hầu như chưa được quan tâm đúng mức, nhất là việc đào tạo cán bộ quản lý đô thị chưa được thực hiện bài bản, hệ thống.

– Việc phối hợp quản lý, điều hành và quản lý hệ thống đô thị trong vùng đô thị hoá, vùng phát triển kinh tế xã hội còn yếu kém, nhất là việc sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên vào công cuộc phát triển đô thị như sông, bờ biển, hồ, rừng, núi… Do đó, gây ra không những lãng phí tài nguyên thiên nhiên, mất cân bằng các hệ sinh thái mà còn ảnh hưởng xấu đến hiệu quả của công cuộc phát triển kinh tế đô thị và vùng. Tóm lại, công tác xây dựng và quản lý đô thị và lập các đồ án Quy hoạch Xây dựng đô thị trong quá trình đô thị hoá hiện nay cần hướng tới các yêu cầu về PTĐTBV. Với chức năng của mình, ngành Xây dựng đã và đang đáp ứng các yêu cầu cũng như các loại hình quy hoạch xây dựng theo Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch đô thị để có một hệ thống đô thị phát triển bền vững trên phạm vi cả nước. Tuy nhiên, để có một hệ thống đô thị phát triển bền vững trong quá trình đô thị hoá, cần có sự tham gia đầy đủ của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương, đồng thời huy động tối đa sự tham gia của cộng đồng, để hướng tới một hệ thống đô thị phát triển theo hướng bền vững như trên đã trình bày. Và, chỉ có như vậy, việc thực hiện các tiêu chí về PTĐTBV trong hệ thống đô thị quốc gia mới được thực hiện, khả thi và hiệu quả.

GS –TS. Lê Hồng Kế - Viện Nghiên cứu Môi trường và Quy hoạch Phát triển Bền vững (IRESDP) - Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam (VUPDA)

  • Tags: