Giải pháp hạn chế thất thoát lãng phí đối với đầu tư công trong đầu tư xây dựng cơ bản

Đầu tư công có ý nghĩa quan trọng, đóng vai trò tạo nền tảng vật chất kỹ thuật quan trọng cho đất nước, là “đòn bẩy” đối với các ngành và vùng trọng điểm, đồng thời thực hiện các chính sách phúc lợi xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng.

Đầu tư công có ý nghĩa quan trọng, đóng vai trò tạo nền tảng vật chất kỹ thuật quan trọng cho đất nước, là “đòn bẩy” đối với các ngành và vùng trọng điểm, đồng thời thực hiện các chính sách phúc lợi xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng.

Tuy nhiên, thất thoát lãng phí trong đầu tư công ở nước ta đang là thách thức nghiêm trọng đối với sự nghiệp phát triển đất nước. Trong điều kiện ngân sách nhà nước căng thẳng như hiện nay, cần phải quyết liệt chống lãng phí thất thoát trong đầu tư công nhằm đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, đúng quy định của pháp luật…

Ảnh minh họa

I/Lãng phí trong đầu tư xây dựng cơ bản và nguyên nhân

Trong những năm qua, nhà nước đã đầu tư nguồn vốn rất lớn để xây dựng các công trình trọng điểm trên phạm vi cả nước, góp phần quan trọng vào thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, tình hình vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng xảy ra ngày càng nhiều, gây thất thoát lãng phí ở rất nhiều dự án. Tình trạng các dự án đầu tư công khắp cả nước bị đội giá so với dự toán, chậm tiến độ hoặc xây dựng xong nhưng chỉ sử dụng một phần nhỏ công suất thiết kế… đang trở thành vấn nạn gây thất thoát lãng phí ngân sách, nguồn lực của nhà nước. Tình trạng trên tập trung vào những nguyên nhân sau:

Một là, Nguyên nhân từ quy hoạch chậm và một số quy hoạch chất lượng chưa tốt: Quy hoạch là khâu đầu tiên rất quan trọng nhưng trong một số trường hợp lại buông lỏng nên không theo kịp những định hướng phát triển và tốc độ đầu tư. Sản phẩm quy hoạch sơ sài, mâu thuẫn giữa quy hoạch tổng thể với quy hoạch kinh tế – xã hội, quy hoạch vùng và lãnh thổ, quy hoạch ngành và khu vực; sản phẩm quy hoạch không thường xuyên được cập nhật nhưng lại được dùng để định hướng cho các chủ trương đầu tư nên đã dẫn đến chủ trương đầu tư chưa chính xác gây lãng phí lớn.

Hai là, Nguyên nhân từ xác định chủ trương đầu tư sai lầm trong một số trường hợp: Nhiều ý kiến của các nhà khoa học, các nhà quản lý cho rằng “phần lớn các lãng phí hiện nay đều bắt đầu từ chủ trương đầu tư, lãng phí từ xây dựng công trình cũng có nhưng không gây bức xúc trong dư luận và gây ảnh hưởng trực tiếp tới giảm hiệu quả của nền kinh tế như chủ trương đầu tư”.

Ba là, Nguyên nhân do khâu tổ chức thực hiện dự án đầu tư còn nhiều bất cập: Thất thoát lãng phí trong giai đoạn thực hiện đầu tư dẫn đến chất lượng công trình kém, thời gian bị kéo dài và kinh phí tăng, chủ yếu do 2 lý do:

Thứ nhất: Do trình độ quản lý, do buông lỏng quản lý, do trình độ kỹ thuật non kém, tinh thần trách nhiệm chưa cao. Ví dụ công tác khảo sát thiết kế thể hiện rõ nét vấn đề buông lỏng quản lý và tinh thần trách nhiệm chưa cao: định mức và đơn giá khảo sát thiết kế ở nước ta vào loại thấp, đã vậy khi trình duyệt đề cương, được giảm tới mức tối thiểu, một số hạng mục bị cắt tùy tiện vô tội vạ để phù hợp với kinh phí… Quá trình thực hiện của tư vấn thiếu sự giám sát, kiểm tra, nhiều bản vẽ thiết kế dự toán không sát với tình hình thực tế… Nhiều hồ sơ thiết kế khi thiết kế đã sử dụng tài liệu của công trình khác hoặc nội suy. Tất cả những điều đó dẫn đến các bản vẽ thiết kế khi mang ra thi công phải điều chỉnh nhiều lần.

Thứ hai: Do những tiêu cực như tham nhũng, hối lộ trong quá trình thực hiện đầu tư ở tất cả các khâu: khảo sát, thiết kế, đấu thầu, thi công, giám sát, nghiệm thu… Thất thoát lãng phí do tổ chức đấu thầu không minh bạch, do chọn nhà thầu không đúng yêu cầu, man trá khi lập hồ sơ dự thầu, đại hạ giá dự thầu và nâng cao tỷ lệ phần trăm “lại quả” để có được hợp đồng để rồi sẽ tìm cách thu hồi lại sau; chia nhỏ gói thầu để thực hiện chỉ định thầu; gian dối khối lượng trong khảo sát thiết kế thi công; nghiệm thu khống, gian trá khối lượng, cho qua các khuyết tật, dùng vật tư thiết bị không đúng phẩm chất…

II/ Bốn giải pháp và kiến nghị góp phần hạn chế thất thoát lãng phí trong đầu tư công:

Thứ nhất, Coi trọng công tác lập quy hoạch: Tập trung lập và hoàn thành các quy hoạch theo hướng có sự phối hợp chặt chẽ giữa các quy hoạch ngành, lãnh thổ và khu vực; tránh tình trạng các quy hoạch không đồng bộ, chồng chéo. Khi có quy hoạch được duyệt thì phải công khai quy hoạch. Việc thực hiện và quản lý quy hoạch phải thống nhất. Tăng cường phân cấp, phân quyền, phân công nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng, gắn liền với trách nhiệm trong công tác quy hoạch giữa Bộ Kế hoạch và Đầu tư với các Bộ quản lý ngành, các tỉnh, thành phố; phải rõ vai trò “nhạc trưởng” của Bộ Kế hoạch & Đầu tư và trách nhiệm của các Bộ, các địa phương.

Thứ hai, Xác định đúng chủ trương đầu tư: Chủ trương đầu tư cần công khai, dân chủ (trừ các công trình thuộc an ninh quốc phòng), khi quyết định đầu tư bằng cách lấy ý kiến phản biện rộng rãi của các Hội, các Hiệp hội gồm những nhà quản lý, nhà khoa học; của cả quảng đại nhân dân, nhất là những dự án đụng chạm đến cuộc sống hàng ngày của họ.

Thứ ba, Siết chặt kỷ cương trong bộ máy nhà nước Phân công, phân cấp rõ ràng, xây dựng chế độ trách nhiệm và ban hành các chế tài đủ mạnh để điều tiết trách nhiệm của các chủ thể tham gia hoạt động đầu tư công. Nhà nước cần áp dụng cơ chế, giải pháp mạnh trong quản lý hoạt động đầu tư công, phân định rõ quyền và trách nhiệm của cá nhân, của tổ chức tham gia đầu tư công bao gồm: người quyết định đầu tư; chủ đầu tư; tư vấn; nhà thầu; các cơ quan liên quan đến giám định, thẩm định, cấp phát, giải ngân, nghiệm thu, thanh toán, quyết toán và quản lý công trình sau đầu tư. Khi có những sai phạm trong đầu tư xây dựng, các chủ thể tham gia phải bồi thường thiệt hại, xử phạt hành chính, trường hợp nghiêm trọng sẽ bị xử lý hình sự. Tăng cường hoạt động kiểm tra, kiểm soát mà trước hết là các biện pháp giám sát và kiểm soát nội bộ, sau đó là các biện pháp kiểm tra, thanh tra từ bên ngoài. Hình thành, duy trì và nâng cao tính hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ bằng chính quy trình đầu tư, quy trình nghiệp vụ quản lý vốn, quản lý đầu tư bằng các quy tắc tổ chức, bố trí cán bộ, quy định trách nhiệm và quyền hạn trong từng khâu, từng công việc của quá trình đầu tư. Thường xuyên đánh giá tình hiệu lực, hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ. Tập trung kiểm tra, thanh tra những khâu yếu kém dễ xảy ra tiêu cực thất thoát; phát hiện và làm rõ, xử lý nhanh, dứt điểm, nghiêm minh các sai trái, vi phạm. Bên cạnh đó, cần tăng cường vai trò giám sát – tư vấn phản biện của các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp.

Thứ tư, Nâng cao vai trò, trách nhiệm và năng lực tư vấn Chất lượng các dự án đầu tư công chỉ được đảm bảo khi tất cả các khâu do tư vấn thực hiện từ lập dự án đầu tư, khảo sát lập thiết kế, giám sát đều được quản lý chặt chẽ. Công trình cũng giảm được phần lớn thất thoát, lãng phí nếu khâu tư vấn được quan tâm. Vì vậy các tổ chức tư vấn cần được hoàn thiện theo hướng có uy tín cao, có năng lực độc lập và tự chịu trách nhiệm. Bên cạnh đó cái giá của công việc tư vấn cũng cần được điều chỉnh cho phù hợp, không thể để tình trạng giá tư vấn trong nước và nước ngoài chênh lệch nhau đến hàng chục, thậm chí đến hàng trăm lần. Các hoạt động tư vấn như lập dự án, điều tra khảo sát, thiết kế, giám sát thi công, lập và thẩm định báo cáo quyết toán… cần được xã hội hóa, tách khỏi các Bộ chuyên ngành. Bộ chuyên ngành chỉ là cơ quan quản lý nhà nước. Có như vậy mới chống được tình trạng khép kín trong đầu tư, tăng tính độc lập, khách quan của các tổ chức tư vấn.

III. Kết luận:

Đầu tư công nói chung, đầu tư xây dựng cơ bản trong đầu tư hiện nay nói riêng có ảnh hưởng đối với sự phát triển kinh tế – xã hội vùng, khu vực và địa phương. Việc đạt hiệu quả cao đầu tư công trong lĩnh vực xây dựng cơ bản góp phần không nhỏ đảm bảo phát triển kinh tế, chính trị, xã hội. Hiện nay, còn tồn tại một số nơi quản lý đầu tư xây dựng cơ bản còn buông lỏng trong một số khâu, sự phối kết hợp các đơn vị trong quản lý chưa cao. Nhiệm vụ, trách nhiệm của cá nhân tham gia trong quản lý chưa rõ ràng. Tinh thần trách nhiệm chưa cao, hiệu quả công việc thực hiện thấp. Thời gian thực hiện các thủ tục đầu tư còn rườm rà, kéo dài. Khi tổ chức triển khai bộc lộ nhiều yếu kém và sai sót, dẫn đến việc lãng phí, thất thoát thường xây ra, khó khắc phục.

Việc xác định nguyên nhân hạn chế dẫn đến lãng phí, thất thoát trong đầu tư công và đưa ra giải pháp khắc phục những hạn chế đó là rất quan trọng. Cần có chế tài, quy định cụ thể, rõ nét, bộ thủ tục liên quan đến công tác đầu tư xây dựng cơ bản, có quy trình, biểu mẫu phù hợp với từng giai đoạn và công việc triển khai thực hiện. Phân công nhiệm vụ phù hợp với trình độ chuyên môn co từng cán bộ và tổ chức trong quản lý đầu tư công. Nhằm góp phần đầu lùi thất thoát, lãng phí trong đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước.

Nguyễn Sỹ Hùng - P. Hậu Cần, Học viện CSND, Bộ công an

  • Tags: