Tóm tắt: Kiểm soát quyền lực và giải quyết khiếu nại tố cáo hành chính là hoạt động sử dụng cơ chế, biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm thực hiện nghiêm nguyên tắc, quy định, quy trình, quy chế, quyết định và phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân. Trong tình hình hiện nay cần tiếp tục nghiên cứu, vận dụng sáng tạo tư tưởng của Hồ Chí Minh vào thực tiễn nhằm xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả góp phần xây dựng nước Việt Nam giàu mạnh, hùng cường.
Từ khóa: Kiểm soát quyền lực; khiếu nại; tố cáo; theo tư tưởng Hồ Chí Minh
ABSTRACT: Controlling power and resolving administrative complaints and denunciations is the activity of using necessary mechanisms and measures to ensure strict implementation of principles, regulations, processes, statutes, decisions and to prevent, stop, detect and handle acts of corruption and negativity in order to protect the legitimate rights and interests of agencies, organizations and individuals. In the current situation, it is necessary to continue to research and creatively apply Ho Chi Minh’s thoughts into practice in order to build and perfect the legal system to meet the requirements of the renovation process, to build a clean, strong socialist rule-of-law state that operates effectively and efficiently, contributing to building a rich and powerful Vietnam.
Keywords: Controlling power; complaints; denunciations; according to Ho Chi Minh’s thoughts
Ngày nhận bài: 02/5/2024 - Ngày bình duyệt: 15/5/2024 - Ngày duyệt đăng: 24/5/2024
Kỳ họp thứ 9 Quốc hội Khóa XV
Đặt vấn đề
Tháng 2/1947, trong hai bức thư gửi các đồng chí Bắc Bộ và Trung Bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thẳng thắn chỉ ra những biểu hiện của thói quan liêu, đồng thời cũng phản ánh tình trạng buông lỏng, chưa có cơ chế, giải pháp kiểm soát quyền lực trong các cơ quan chính quyền cách mạng lúc đó: “Khi phụ trách một vùng nào đó thì như một ông vua con ở đấy, tha hồ hách dịch, hoạnh hoẹ. Đối với cấp trên thì xem thường, đối với cấp dưới thì cậy quyền lấn áp. Đối với quần chúng ra vẻ quan cách làm cho quần chúng sợ hãi. Cái đầu ốc “ông tướng, bà tướng” ấy đã gây ra bao ác cảm, bao chia rẽ, làm cho cấp trên xa cấp dưới, đoàn thể xa nhân dân” (1), “có những đồng chí còn giữ óc địa vị, cố tranh làm cho được uỷ viên này, chủ tịch kia. Còn có những đồng chí lo ăn ngon, mặc đẹp, lo phát tài, lo chiếm của công làm của tư, đạo đức cách mệnh thế nào, dư luận chê bai thế nào cũng mặc” (2).
Theo Người, kiểm soát khéo bao nhiêu, khuyết điểm sẽ lòi ra hết, hơn nữa kiểm tra khéo về sau khuyết điểm nhất định sẽ bớt đi. Song nhất định muốn kiểm soát có kết quả tốt thì việc kiểm soát phải có hệ thống, phải thường làm và người đi kiểm soát phải là người có uy tín.
Nội dung
Để kiểm soát quyền lực, trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Kiểm tra không phải ngày nào cũng kiểm tra. Nhưng thường thường kiểm tra để giúp họ rút kinh nghiệm sửa chữa khuyết điểm, phát triển ưu điểm” (3). Bên cạnh đó, người còn yêu cầu dựa vào dân, lấy dân làm lực lượng để thực hiện công việc kiểm soát “phải tổ chức sự kiểm soát, mà muốn kiểm soát đúng thì cũng phải có quần chúng giúp mới được” (4).
Theo Người, quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân: “Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã đánh đổ nền thống trị tối tăm của đế quốc và phong kiến, đã đưa Nhân dân ta lên con đường sáng sủa, vẻ vang. Nhà nước ta đã thành Nhà nước của Nhân dân… Trong nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà của chúng ta, tất cả quyền lực đều là của Nhân dân tức là của giai cấp công, nông, tiểu tư sản và tư sản dân tộc” (5), “ Chính phủ ta là Chính phủ của Nhân dân, chỉ có một mục đích là ra sức phụng sự lợi ích của Nhân dân. Chính phủ rất mong đồng bào giúp đỡ, đôn đốc, kiểm soát và phê bình để làm tròn nhiệm vụ của mình là đầy tớ trung thành tận tuỵ của Nhân dân” (6), “Chúng ta phải phát động tư tưởng của quần chúng làm cho quân chúng khinh ghét tệ tham ô, lãng phí, quan liêu; biến hàng ức, hàng triệu con mắt, lỗ tai cảnh giác cảu quần chúng thành những ngọn đèn pha soi sáng khắp mọi nơi, không để cho tệ tham ô, lãng phí, quan liêu còn chỗ ẩn nấp. Với sự chỉ đạo chặt chẽ của Trung ương, với quyết tâm của cán bộ và sự hăng hái tham gia của quần chúng, cuộc vận động này nhất định sẽ có kết quả tốt” (7). “Để giành thắng lợi, chúng ta phải nắm vững chính sách của Đảng, đi đúng đường lối quần chúng, phải dựa vào lực lượng của quần chúng, phải lắng nghe ý kiến của quần chúng, phải thực sự mở rộng dân chủ” (8).
Việc giải quyết nhanh chóng, đúng pháp luật các khiếu nại, tố cáo của dân và gắn với nó là việc khôi phục kịp thời các quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời xử lý nghiêm minh, đúng pháp luật những người có hành vi sai phạm, sẽ củng cố niềm tin yêu của nhân dân vào chính quyền, vào chế độ, vào các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà Nước, làm cho mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà Nước ngày càng gắn bó bền chặt. Người cho rằng:
Một là, quyền khiếu nại, tố cáo liên hệ chặt chẽ với các quyền và nghĩa vụ cơ bản khác của công dân và có vị trí quan trọng trong hệ thống quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, là phương tiện để nhân dân tham gia vào việc kiểm soát hoạt động của các cơ quan nhà nước, kiểm soát hành vi của cán bộ, công chức, viên chức nhà nước. Dù bất luận thế nào, việc của người dân cũng thuộc về trách nhiệm của Nhà Nước. Nhà Nước sinh ra để phục vụ dân, cán bộ, đảng viên phải là công bộc của dân. Dân bị oan ức là do cán bộ, chính quyền làm sai; dân chưa hiểu là do cán bộ, chính quyền chưa làm cho họ hiểu. Vì vậy chính quyền có trách nhiệm tiếp nhận và giải quyết các khiếu nại, khúc mắc đó. Muốn cho dân yêu, muốn được lòng dân thì phải chú ý giải quyết hết các vấn đề dầu khó đến đâu mặc lòng, những vấn đề quan hệ tới đời sống nhân dân. Phải chấp đơn, phải xử kiện mỗi khi người ta đem đến.
Hai là, quyền khiếu nại, tố cáo của nhân dân được thực hiện gián tiếp qua các tổ chức đại diện như Hội đồng nhân dân, Mặt trận, Công đoàn, Hội Nông dân cứu quốc, Hội Phụ nữ cứu quốc... Khi ai có gì oan ức, thì có thể do các đoàn thể tố cáo lên cấp trên. Hoặc quyền đó được nhân dân thực hiện trực tiếp, bằng đơn thư khiếu nại, tố cáo của từng công dân.
Ba là, việc thể chế hoá và hiện thực hoá các quyền tự do, dân chủ trong đó có quyền khiếu nại, tố cáo của công dân. Ngày 23/11/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 64-SL thành lập Ban Thanh tra đặc biệt, Điều 2 của Sắc lệnh này quy định một trong những nhiệm vụ của Ban Thanh tra là “Tiếp nhận các đơn khiếu nại của nhân dân”. Đây là văn bản pháp lý quan trọng đầu tiên xác định quyền khiếu nại của công dân đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, cán bộ, nhân viên làm việc trong cơ quan đó và trách nhiệm của cơ quan thanh tra trong việc giải quyết các khiếu nại của nhân dân. Điều này cho thấy mặc dù trong giai đoạn này đất nước còn gặp nhiều khó khăn song Đảng ta đã coi hoạt động giải quyết khiếu nại, tiếp công dân là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Trên thực tế, Ban Thanh tra đặc biệt đã thông qua việc nhận các đơn khiếu nại của nhân dân, từ đó nghiên cứu giải quyết. Trong những trường hợp cần thiết thì đi điều tra tại chỗ, gặp gỡ nhân dân để giải quyết ngay các yêu cầu của quần chúng.
Bốn là, Người yêu cầu công tác xét và giải quyết các việc khiếu nại, tố giác phải làm cho nghiêm chỉnh, kịp thời, làm sớm chừng nào hay chừng ấy. Đồng bào có oan ức mới khiếu nại, hoặc chưa hiểu rõ chính sách của Đảng và Chính phủ mà khiếu nại nên giải quyết nhanh, tốt chừng nào thì đồng bào thấy rõ Đảng và Chính phủ quan tâm đến quyền lợi của họ, do đó mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Chính phủ cũng được củng cố tốt hơn. Giải quyết khiếu nại ngay từ cơ sở, nơi phát sinh khiếu nại của dân. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 138B-SL ngày 18/12/1949 về thành lập Ban Thanh tra Chính phủ, quy định cơ quan này có nhiệm vụ thanh tra các vụ khiếu nại của nhân dân cùng với việc “xem xét sự thi hành chính sách, chủ trương của Chính phủ, thanh tra các uỷ viên Uỷ ban kháng chiến hành chính và viên chức về phương diện liêm khiết”.
Vì vậy, quản lý Nhà nước về giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, các chủ thể quản lý được nhà nước trao quyền và nhân danh nhà nước trong quá trình thực thi công vụ nên mỗi quyết định, hành vi đều tác động đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Bản thân quyền lực luôn có xu hướng bị tha hóa - nghĩa là các chủ thể sử dụng quyền lực vào các mục đích trái phép hoặc lạm quyền. Quyền lực nhà nước lại là một dạng quyền lực đặc biệt, có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn, nếu các chủ thể sử dụng quyền lực nhà nước không được kiểm soát chặt chẽ sẽ gây ra những hậu quả hết sức nặng nề đối với bộ máy nhà nước, khiến nhân dân mất lòng tin với Đảng, Nhà nước… Bởi vậy, kiểm soát quyền lực nhà nước là nhu cầu tất yếu, khách quan. Ở đâu có quyền lực, ở đó kiểm soát. Trong ba nội dung của quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính thì kiểm soát việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính là một dung tất yếu. Đây là nội dung có vai trò quan trọng, giúp cho các chủ thể quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính kịp thời phát hiện những ưu điểm, hạn chế trong công tác quản lý và có các giải pháp khắc phục kịp thời; đồng thời, đây cũng là cơ sở để phòng, chống việc lạm quyền, lộng quyền, bảo đảm pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính được chấp hành nghiêm chỉnh trong thực tiễn.
Một số giải pháp chủ yếu:
Trên bình diện tổng quát, kiểm soát việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính là một trong những yêu cầu quan trọng trong quản trị nền hành chính nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước, của đội ngũ cán bộ, công chức trong việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao cần làm tốt một số giải pháp cơ bản sau:
Thứ nhất, quán triệt đầy đủ, thực hiện nghiêm túc các chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước về công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Cần nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Làm tốt công tác này là bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội; củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước; góp phần nâng cao chất lượng công tác xây dựng, chỉnh đốn đảng và hiệu quả đấu tranh phòng, chống tham nhũng, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường thuận lợi để phát triển đất nước.
Thứ hai, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến việc mở rộng dân chủ và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân đã được Hiến pháp ghi nhận, được cụ thể hoá trong Luật Khiếu nại, tố cáo và các văn bản pháp luật khác, tạo cơ sở pháp lý cho công dân, cơ quan nhà nước thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Bộ Chính trị và Chính phủ đã có nhiều chủ trương và biện pháp chỉ đạo xử lý khiếu nại, tố cáo của công dân. Để khắc phục tình trạng khiếu tố đông người, vượt cấp lên Trung ương, khiếu tố không đúng quy định và những hành vi lợi dụng việc khiếu tố gây ảnh hưởng xấu đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, lập lại trật tự trong việc khiếu nại, tố cáo.
Thứ ba, cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể các cấp phải đặc biệt quan tâm đến việc tiếp dân, giải quyết đúng đắn, kịp thời khiếu nại, tố cáo của công dân, phát huy dân chủ đi đôi với tăng cường kỷ cương, ngăn ngừa, khắc phục tình trạng công dân khiếu tố vượt cấp, không đúng nơi quy định, gây mất trật tự nơi công sở hoặc nhà riêng các đồng chí lãnh đạo, ảnh hưởng đến an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Thường vụ cấp uỷ, trước hết là bí thư phải trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo. Tất cả các cấp uỷ, nhất là cấp uỷ ở những nơi đang có khiếu kiện phức tạp, phải phân tích, đánh giá tình hình khiếu kiện của dân; rà soát các vụ việc, nhất là các vụ việc khiếu kiện đông người phức tạp, bàn kế hoạch chỉ đạo, phân công giải quyết tích cực, nghiêm túc trong thời gian sớm nhất. Những vụ việc còn phải chờ chủ trương, chính sách chung của Nhà nước, chưa thể giải quyết sớm thì trả lời công khai cho dân biết. Lãnh đạo chủ chốt của cấp uỷ và chính quyền địa phương cần phân công nhau, bố trí lịch tiếp dân theo quy định của pháp luật, trực tiếp đối thoại với dân, kiểm tra, đôn đốc các cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo của dân; trực tiếp chỉ đạo giải quyết những vụ việc đặc biệt phức tạp. Các vụ việc đã có quyết định giải quyết đúng chính sách, pháp luật, cơ quan có thẩm quyền phải tổ chức thực hiện ngay, kiên quyết xử lý cán bộ thiếu trách nhiệm gây chậm trễ hoặc né tránh việc giải quyết. Trường hợp còn nhiều ý kiến khác nhau thì bàn thống nhất trong cấp uỷ, chính quyền, Mặt trận và các đoàn thể để có kết luận giải quyết dứt điểm. Cần làm rõ các nguyên nhân phát sinh khiếu tố để rút kinh nghiệm, chấn chỉnh công tác lãnh đạo và quản lý. Cán bộ, đảng viên có sai phạm phải xử lý nghiêm minh theo Điều lệ Đảng và pháp luật của Nhà nước. Coi kết quả của công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền là một tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá hoạt động của mỗi cấp uỷ, đơn vị, mỗi cán bộ, đảng viên.
Thứ tư, Đảng uỷ, ban cán sự đảng các ngành Công an, Kiểm sát, Toà án, Tư pháp chỉ đạo rà soát, phân loại các vụ việc khiếu nại, tố cáo về hoạt động tư pháp, có kế hoạch giải quyết và chỉ đạo cấp dưới giải quyết các khiếu nại, tố cáo đó; lựa chọn những vụ khiếu tố về hoạt động tư pháp có nhiều bức xúc, được dư luận quan tâm để kiểm tra, xem xét và giải quyết dứt điểm; Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Việc kiểm tra, giám sát thực hiện một số nghị quyết của Đảng chưa thường xuyên. Công tác kiểm tra ở một số nơi thiếu trọng tâm trọng điểm…; còn nhiều tổ chức đảng và đảng viên có vi phạm nhưng chưa bị phát hiện kịp thời” (9), từ đó có biện pháp khắc phục kịp thời những sai phạm của các cơ quan tư pháp, xử lý nghiêm minh những cán bộ tư pháp làm sai và xem xét nghiêm túc việc bồi thường thiệt hại do những sai phạm đó gây ra.
Thứ năm, cần làm tốt việc tuyên truyền, hướng dẫn nhân dân thực hiện đúng quyền khiếu nại, tố cáo, thực hiện việc khiếu nại, tố cáo một cách có trật tự, đúng pháp luật, đến đúng cấp và cơ quan có thẩm quyền, đúng nơi quy định. Những vụ việc cơ quan có trách nhiệm đã giải quyết đúng thì khẩn trương thi hành; nếu người dân còn tiếp tục khiếu tố thì cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể cần kiên trì vận động, giải thích, thuyết phục để họ hiểu và nghiêm túc thực hiện.
Đối với những người lợi dụng dân chủ, quyền khiếu nại, tố cáo của công dân để kích động, xúi giục, tổ chức đông người đi khiếu kiện và có hành vi gây mất trật tự an ninh phải nghiêm khắc phê phán, lên án; phải vạch mặt kẻ xấu cho nhân dân biết và cảnh giác, đồng thời xử lý nghiêm theo pháp luật.
Thứ sáu, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến quyền và lợi ích của người dân, nhất là trong lĩnh vực đất đai, tài nguyên, đầu tư, tài chính..., bảo đảm tính đồng bộ phù hợp thực tiễn. Đại hội lần thứ XIII của Đảng chỉ rõ: “Kết hợp chặt chẽ và nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán nhà nước và điều tra, truy tố xét xử của các cơ quan bảo vệ pháp luật” (10)
Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo theo hướng nâng cao thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan thanh tra; của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, của hội đồng nhân dân, đại biểu hội đồng nhân dân trong việc thực hiện chức năng giám sát; của người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo. Quy định rõ trách nhiệm, chế tài xử lý vi phạm trong lĩnh vực tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Có quy chế đối thoại với công dân, công khai kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo./.
ThS. Phạm Thị Minh Thủy
Học viện Chính trị Khu vực I
ThS Tạ Thị Minh Phú
Học viện Chính trị Khu vực I
CHÚ THÍCH:
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t5 tr.88.
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 2011, t5 tr 94.
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 2011, t5 tr 94.
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t5 tr.316.
(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, HN, 2011, t5 tr.325.
(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, HN, 2002, t7 tr.216 - 217.
(6) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, HN, 2002, t7 tr.361 - 362.
(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, HN, 2002, t7 tr.419.
(8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, HN, 2002, t7 tr.421.
(9). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. CTQGST, HN, 2021, t. II, tr. 201.
(10) ĐCSVN (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t. I, tr. 190
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Đảng Cộng sản Việt Nam: Chỉ thị số 09-CT/TW ngày 06/03/2002 của Ban Bí thư về một số vấn đề cấp bách cần thực hiện trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo hiện nay.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Nghị quyết số 49 -NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. CTQG, HN, 2006, tập 47.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. CTQG, HN, 2011.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Chỉ thị số 35-CT/TW ngày 26/5/2014 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb. CTQGST, 2021.
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. CTQG, HN, 2011, tập 5.
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. CTQG, HN, 2002, tập 7.
