Bạo lực gia đình vẫn đang là vấn nạn nhức nhối không chỉ tại Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới. Những hành vi bạo lực, dù dưới bất kỳ hình thức nào, đều để lại hậu quả nghiêm trọng, không chỉ xâm hại đến sức khỏe, tinh thần của nạn nhân mà còn đe dọa sự ổn định của gia đình, làm xói mòn các giá trị đạo đức và cản trở sự phát triển bền vững của xã hội. Nhận thức rõ tính chất nghiêm trọng của vấn đề, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ từ hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách đến đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ).
Ảnh minh họa - TL
Ngay từ những năm 1985, Bộ luật Hình sự lần đầu tiên đã đưa vào các quy định xử lý hành vi vi phạm liên quan đến hôn nhân và gia đình. Trước đó, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 1959 và các lần sửa đổi tiếp theo đã khẳng định nguyên tắc bình đẳng trong gia đình, nhấn mạnh nghĩa vụ thương yêu, tôn trọng và giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên, đặc biệt là giữa vợ và chồng. Tuy nhiên, phải đến năm 2007, đạo luật chuyên biệt đầu tiên về PCBLGĐ mới chính thức ra đời, đánh dấu cột mốc quan trọng trong việc chuyển từ nhận thức sang hành động pháp lý cụ thể. Với sự ra đời của Luật PCBLGĐ 2007, Việt Nam trở thành một trong những quốc gia tiên phong trong khu vực về xây dựng hành lang pháp lý bảo vệ gia đình và phòng ngừa bạo lực.
Bước chuyển mình mạnh mẽ hơn nữa được thể hiện qua Luật PCBLGĐ sửa đổi năm 2022, có hiệu lực từ ngày 1/7/2023. Luật không chỉ mở rộng phạm vi bảo vệ mà còn lấy người bị bạo lực làm trung tâm, từ đó thiết kế các biện pháp phòng ngừa, can thiệp và hỗ trợ toàn diện. Đặc biệt, đạo luật này đã cập nhật, bổ sung nhiều hình thức bạo lực mới như kiểm soát kinh tế, cô lập xã hội, xâm phạm danh dự hoặc kiểm soát thông tin những hành vi trước đây chưa được nhận diện đầy đủ trong pháp luật. Cùng với đó, việc thiết lập Tổng đài quốc gia về PCBLGĐ, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia và mở rộng các biện pháp xử lý vi phạm như cấm tiếp xúc, lao động phục vụ cộng đồng, giáo dục tại cơ quan công an cấp xã… đã tạo nên mạng lưới bảo vệ nạn nhân rộng khắp và chặt chẽ hơn. Quan trọng hơn, quy định mới khẳng định nguyên tắc: hòa giải trong gia đình không thể thay thế cho việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, qua đó đề cao tính răn đe và phòng ngừa.
Để hiện thực hóa các quy định của Luật, hệ thống văn bản hướng dẫn đã nhanh chóng được ban hành và hoàn thiện. Nghị định 76/2023/NĐ-CP đóng vai trò quan trọng trong việc cụ thể hóa các nội dung của Luật PCBLGĐ 2022, trong khi Nghị định 110/2025/NĐ-CP đã thiết lập khuôn khổ pháp lý cho cơ sở dữ liệu quốc gia về PCBLGĐ công cụ quan trọng giúp việc theo dõi, giám sát và xử lý các vụ việc trở nên hiệu quả và minh bạch hơn. Đồng thời, Quyết định 428/QĐ-TTg năm 2025 của Thủ tướng Chính phủ đã ban hành kế hoạch triển khai Luật PCBLGĐ, với lộ trình rõ ràng và các nhiệm vụ cụ thể, đảm bảo sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, các ngành. Công tác PCBLGĐ không còn dừng lại trong phạm vi của ngành văn hóa hay công an mà đã được tích hợp vào nhiều chương trình phát triển quốc gia. Từ phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", chương trình xây dựng nông thôn mới cho đến Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam, nội dung về phòng, chống bạo lực gia đình đã trở thành một cấu phần quan trọng. Điều này thể hiện cách tiếp cận toàn diện, lấy gia đình làm trung tâm trong chiến lược phát triển bền vững của đất nước, đồng thời khẳng định rằng việc xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc và văn minh chính là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của xã hội.
Song song với việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, công tác phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ) ở Việt Nam những năm qua đặc biệt chú trọng tới các hoạt động phòng ngừa và hỗ trợ nạn nhân. Trong đó, truyền thông và giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng đóng vai trò then chốt, giúp từng bước thay đổi nhận thức, hành vi trong mỗi gia đình và toàn xã hội. Năm 2008, chiến dịch “Nói không với bạo lực gia đình” đã tạo được tiếng vang lớn khi thu hút hơn một triệu chữ ký cam kết. Tiếp nối thành công đó, giai đoạn 2013–2016 chứng kiến nhiều chiến dịch quốc gia hưởng ứng Ngày quốc tế xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ (25/11), với sự tham gia sôi nổi của nghệ sĩ, vận động viên và cả các chính trị gia, góp phần lan tỏa mạnh mẽ thông điệp về xây dựng gia đình an toàn, hạnh phúc. Đặc biệt, từ năm 2016 đến nay, Tháng hành động quốc gia về PCBLGĐ diễn ra thường niên vào tháng 6 trên phạm vi toàn quốc đã trở thành điểm nhấn quan trọng, thể hiện cam kết bền bỉ của Việt Nam trong cuộc chiến chống bạo lực gia đình. Các hình thức truyền thông ngày càng đa dạng, sáng tạo và phù hợp với nhiều đối tượng. Bên cạnh các phương thức truyền thống như pano, áp phích, băng rôn, diễu hành, hội nghị, hội thảo, nội dung về PCBLGĐ còn phủ sóng rộng khắp trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Đặc biệt, trong thời đại công nghệ số, việc tận dụng các nền tảng mạng xã hội hay gửi tin nhắn SMS tới hàng trăm nghìn người đã giúp thông điệp phòng, chống bạo lực gia đình lan tỏa nhanh chóng, sâu rộng. Các hoạt động sân khấu hóa như biểu diễn tiểu phẩm, kịch, hội thi về chủ đề PCBLGĐ cũng phát huy hiệu quả thiết thực, giúp nội dung tuyên truyền trở nên gần gũi, dễ tiếp cận và dễ ghi nhớ.
Những nỗ lực bền bỉ ấy đã mang lại những chuyển biến tích cực trong nhận thức xã hội. Bạo lực gia đình không còn bị xem là "chuyện riêng" sau cánh cửa mỗi nhà, mà đã trở thành vấn đề xã hội cần lên án và xử lý nghiêm minh. Các hành vi bạo lực, đặc biệt là hình thức giáo dục con bằng roi vọt, đã giảm rõ rệt ở nhiều địa phương. Cùng với đó, các mô hình cộng đồng phòng, chống bạo lực gia đình ngày càng phát triển mạnh mẽ, trở thành những “lá chắn” an toàn cho nạn nhân. Đến nay, cả nước đã xây dựng được hơn 12.000 mô hình PCBLGĐ, gần 30.000 câu lạc bộ gia đình phát triển bền vững, hơn 39.000 nhóm PCBLGĐ và trên 50.000 địa chỉ tin cậy tại cộng đồng – những con số biết nói khẳng định hiệu quả của cách tiếp cận dựa vào cộng đồng. Bên cạnh truyền thông và phòng ngừa, công tác tư vấn, hòa giải và hỗ trợ người bị bạo lực gia đình cũng được triển khai với nhiều giải pháp cụ thể. Đáng chú ý, Luật PCBLGĐ năm 2022 đã làm rõ nguyên tắc hòa giải trong gia đình, nhấn mạnh rằng hòa giải chỉ áp dụng đối với các mâu thuẫn, tranh chấp trong sinh hoạt gia đình thông thường, tuyệt đối không được áp dụng để dung túng hoặc thay thế các biện pháp xử lý pháp lý đối với hành vi bạo lực. Đây là bước tiến quan trọng nhằm đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật, đồng thời bảo vệ tốt hơn quyền lợi của nạn nhân.
Công tác tư vấn, giáo dục cũng đạt được nhiều kết quả tích cực. Hơn 70% vụ việc liên quan đến bạo lực gia đình đã được can thiệp thông qua tư vấn, góp ý từ cộng đồng, giúp ngăn ngừa và giải quyết kịp thời các nguy cơ tái diễn bạo lực. Đặc biệt, số vụ bạo lực gia đình đã giảm mạnh từ 4.065 vụ năm 2022 xuống còn 2.329 vụ vào năm 2024, tương đương mức giảm hơn 42%, cho thấy hiệu quả rõ rệt của các chương trình can thiệp. Mạng lưới hỗ trợ nạn nhân cũng không ngừng được mở rộng, với gần 800 góc tư vấn giáo dục tiền hôn nhân trên toàn quốc, tạo điều kiện để các cặp vợ chồng trẻ có thêm kiến thức, kỹ năng xây dựng gia đình hạnh phúc. Riêng tại TP.HCM – địa phương đi đầu trong công tác PCBLGĐ – đã thành lập tới 1.729 tổ tư vấn, trở thành điểm tựa vững chắc cho người dân trong việc phòng ngừa và ứng phó với bạo lực gia đình.
Để công tác phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ) đạt được hiệu quả bền vững, việc bảo đảm nguồn lực triển khai đóng vai trò then chốt. Trong đó, cơ chế tổ chức được thiết kế rõ ràng, với sự phân công trách nhiệm cụ thể từ Trung ương tới địa phương. Chính phủ giữ vai trò quản lý thống nhất toàn bộ công tác PCBLGĐ trên phạm vi cả nước. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch là cơ quan chủ trì, chịu trách nhiệm điều phối, hướng dẫn và kiểm tra việc thực hiện. Đồng hành cùng đó là sự phối hợp chặt chẽ của nhiều bộ, ngành liên quan như Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam… Đây là sự kết hợp giữa các cơ quan chuyên trách về văn hóa, pháp luật, an sinh xã hội và bình đẳng giới, nhằm tạo ra mạng lưới hỗ trợ toàn diện. Ở cấp cơ sở, Ủy ban nhân dân các cấp đóng vai trò tổ chức và triển khai trực tiếp các chương trình, kế hoạch phòng, chống bạo lực gia đình tại địa phương, bảo đảm tính đồng bộ, sát thực tế và phù hợp với từng cộng đồng dân cư. Nguồn nhân lực phục vụ cho công tác PCBLGĐ được xây dựng theo hướng chuyên nghiệp hóa và mở rộng. Hệ thống cán bộ chuyên trách được bố trí từ cấp Trung ương đến tận cấp xã, đảm bảo việc quản lý, giám sát và hỗ trợ nạn nhân bạo lực gia đình được thực hiện xuyên suốt và kịp thời. Bên cạnh đó, đội ngũ cộng tác viên, tư vấn viên và các tổ tư vấn cộng đồng đóng vai trò hết sức quan trọng, vừa theo dõi phát hiện các vụ việc, vừa là cầu nối giúp nạn nhân tiếp cận với các dịch vụ hỗ trợ. Mô hình này không chỉ phát huy sức mạnh của hệ thống chính quyền mà còn khơi dậy tinh thần trách nhiệm và sự chung tay của toàn xã hội trong việc xây dựng gia đình an toàn, hạnh phúc. Bên cạnh đó, các chương trình phòng, chống bạo lực gia đình còn được lồng ghép với các chương trình mục tiêu quốc gia, chiến lược phát triển gia đình Việt Nam và các kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội khác. Việc lồng ghép này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn khẳng định rằng phòng, chống bạo lực gia đình là một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển bền vững của đất nước, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, tiến bộ và giàu lòng nhân ái.
Dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ), thực tế cho thấy vấn nạn này vẫn đang diễn biến hết sức phức tạp và tiềm ẩn nhiều nguy cơ gia tăng. Bạo lực gia đình không chỉ tồn tại âm ỉ trong từng mái nhà mà còn trở thành vấn đề xã hội nhức nhối, để lại những hệ lụy nặng nề cả về vật chất lẫn tinh thần cho hàng triệu gia đình trên khắp cả nước. Giai đoạn 2023–2025 đã cho thấy bức tranh đầy lo ngại khi các cơ quan chức năng đã xử lý tới 405.418 vụ việc liên quan đến bạo lực gia đình. Đáng chú ý, có tới 368.702 vụ ly hôn – chiếm 90,9% tổng số vụ việc được thụ lý – mà nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ các hành vi bạo lực gia đình. Đặc biệt, thống kê chỉ ra rằng 92,7% trong số các vụ ly hôn có mối liên hệ trực tiếp đến bạo lực gia đình dưới nhiều hình thức, từ nghiện ngập, cờ bạc, bạo hành tinh thần, bạo hành thể chất cho tới ngoại tình và kiểm soát kinh tế.
Bình quân mỗi năm, cả nước ghi nhận trên 100.000 vụ bạo lực gia đình nghiêm trọng dẫn tới ly hôn hoặc làm tan vỡ hạnh phúc gia đình. Những con số này không chỉ là lời cảnh tỉnh về mức độ phổ biến của bạo lực gia đình, mà còn phản ánh hậu quả nghiêm trọng, kéo dài và dai dẳng của vấn đề này đối với sự phát triển xã hội. Hệ lụy không dừng lại ở sự đổ vỡ các mối quan hệ hôn nhân, mà còn để lại vết thương sâu sắc về tinh thần cho phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi đều những đối tượng dễ tổn thương nhất trong gia đình. Đồng thời, bạo lực gia đình còn là nguyên nhân làm gia tăng bất ổn xã hội, phá vỡ sự an toàn cộng đồng và cản trở quá trình xây dựng gia đình văn minh, tiến bộ.
Trong bối cảnh Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ) năm 2022 đã chính thức có hiệu lực, việc tuyên truyền sâu rộng những điểm mới của Luật PCBLGĐ 2022 là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Những quy định tiến bộ như việc lấy người bị bạo lực làm trung tâm, bổ sung các hình thức bạo lực mới, mở rộng phạm vi bảo vệ và thiết lập cơ chế xử lý vi phạm rõ ràng cần được phổ biến đến từng người dân. Thông qua đó, cộng đồng sẽ hiểu rõ hơn về quyền được bảo vệ, nghĩa vụ pháp lý của các bên liên quan cũng như trách nhiệm tố giác, hỗ trợ nạn nhân. Bên cạnh đó, việc giới thiệu rộng rãi các kênh tiếp nhận tố giác hành vi bạo lực gia đình là điều hết sức cần thiết. Tổng đài quốc gia về PCBLGĐ, hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia hay các địa chỉ tin cậy tại cộng đồng cần được nhắc tới thường xuyên trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Điều này không chỉ giúp nạn nhân biết nơi tìm kiếm sự hỗ trợ mà còn tạo điều kiện để người dân chủ động báo tin, góp phần ngăn chặn bạo lực ngay từ khi mới manh nha. Cần hướng dẫn cộng đồng nhận diện các hành vi bạo lực mới, vốn thường bị che giấu hoặc chưa được nhìn nhận đúng mức trong xã hội. Đó là những hình thức như kiểm soát kinh tế, cô lập xã hội, bạo lực mạng, xúc phạm danh dự hay kiểm soát thông tin cá nhân – những hành vi gây tổn thương âm thầm nhưng để lại hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe tinh thần của nạn nhân. Song song với việc nhận diện và phòng tránh bạo lực, truyền thông PCBLGĐ thời gian tới cũng cần tập trung nâng cao kỹ năng sống cho cộng đồng. Những nội dung về quản lý cảm xúc, giải quyết mâu thuẫn một cách tích cực, xây dựng mối quan hệ vợ chồng, cha mẹ – con cái, giữa các thế hệ trong gia đình… cần được lồng ghép vào các chiến dịch truyền thông, hoạt động giáo dục, hội thảo, diễn đàn cộng đồng. Việc trang bị kỹ năng sẽ giúp từng cá nhân biết cách ứng xử phù hợp, giảm thiểu nguy cơ xung đột và bạo lực phát sinh trong đời sống thường nhật. Việc phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam cũng chính là nền tảng vững chắc cho mọi nỗ lực phòng, chống bạo lực gia đình. Truyền thông cần lan tỏa mạnh mẽ những thông điệp về sự gắn bó, yêu thương, kính trên nhường dưới, sống có đạo đức và trách nhiệm trong mỗi mái ấm. Khi những giá trị nhân văn ấy được khơi dậy và duy trì, bạo lực gia đình sẽ dần bị đẩy lùi, nhường chỗ cho những gia đình hạnh phúc, văn minh, tiến bộ.
Để công tác truyền thông về phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ) đạt hiệu quả cao, việc đa dạng hóa các hình thức và phương tiện truyền thông là hết sức cần thiết. Truyền thông qua các kênh chính thống tiếp tục giữ vai trò chủ đạo, với sự tham gia tích cực của báo in, báo điện tử, truyền hình và phát thanh. Đây là các phương tiện có độ tin cậy cao, đảm bảo tính chính xác, khách quan và phù hợp để phổ biến những thông tin chính sách, pháp luật, các quy định mới của Luật PCBLGĐ, cũng như phản ánh những câu chuyện, mô hình tốt trong cộng đồng. Truyền hình và phát thanh, với lợi thế về thính giác và hình ảnh, vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp cận các nhóm dân cư ở vùng sâu, vùng xa, nơi mà hạ tầng internet còn hạn chế.
Trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ, truyền thông qua các nền tảng số đã và đang trở thành xu hướng tất yếu. Những mạng xã hội hay các định dạng mới như Podcast, Infographic, video ngắn… ngày càng chứng tỏ sức mạnh trong việc lan tỏa thông điệp nhanh chóng, hấp dẫn và dễ tiếp cận, đặc biệt đối với giới trẻ và cư dân thành thị. Các chiến dịch truyền thông trên nền tảng số không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, thời gian mà còn tạo ra tương tác hai chiều, giúp người dân dễ dàng tiếp nhận thông tin và phản hồi với cơ quan chức năng. Bên cạnh đó, truyền thông cộng đồng vẫn đóng vai trò không thể thay thế, nhất là tại các khu vực nông thôn, miền núi và vùng sâu, vùng xa. Việc tổ chức các hội thi, sân khấu hóa qua tiểu phẩm, kịch ngắn, truyền thông lưu động hay lồng ghép các nội dung về PCBLGĐ trong các sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch tại địa phương đã chứng minh hiệu quả thiết thực. Đây là những hình thức vừa gần gũi, dễ hiểu, vừa tạo được sự gắn kết cộng đồng, giúp thông điệp phòng, chống bạo lực gia đình đi vào đời sống một cách tự nhiên và bền vững. Dù lựa chọn bất kỳ hình thức truyền thông nào, việc tuân thủ các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp luôn là yêu cầu bắt buộc. Đặc biệt, truyền thông về PCBLGĐ phải tuyệt đối tôn trọng và bảo vệ danh tính, quyền riêng tư của người bị bạo lực, đồng thời đảm bảo thông tin được đưa ra một cách khách quan, nhân văn, tránh gây tổn thương thứ cấp hoặc kỳ thị nạn nhân. Chính sự chuẩn mực trong cách truyền thông không chỉ giúp bảo vệ người trong cuộc mà còn góp phần xây dựng nhận thức xã hội đúng đắn, văn minh và đầy tính nhân văn.
Việc ứng dụng công nghệ vào công tác truyền thông phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ) không còn là lựa chọn, mà đã trở thành xu hướng tất yếu. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong truyền thông không chỉ giúp thông điệp tiếp cận nhanh hơn, sâu rộng hơn mà còn tạo ra sự tương tác hai chiều, từ đó nâng cao hiệu quả thay đổi nhận thức và hành vi trong cộng đồng.
Nhìn lại chặng đường đã qua, có thể khẳng định rằng công tác phòng, chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ) ở Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Đặc biệt, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật cùng với những nỗ lực không ngừng trong công tác truyền thông đã góp phần quan trọng vào việc thay đổi nhận thức của cộng đồng, từng bước đưa bạo lực gia đình ra khỏi "bóng tối" của sự im lặng, dần trở thành vấn đề chung của toàn xã hội cần được lên tiếng và hành động. Tuy nhiên, bạo lực gia đình vẫn đang là thách thức nghiêm trọng, để lại những hệ lụy dai dẳng cho gia đình và xã hội. Thực tế này đòi hỏi cần có sự vào cuộc mạnh mẽ, đồng bộ và quyết liệt hơn nữa không chỉ từ phía Nhà nước, các cơ quan chức năng mà còn từ cộng đồng và từng người dân. Cuộc chiến chống bạo lực gia đình sẽ chỉ thực sự hiệu quả khi toàn xã hội cùng chung tay, cùng nhận thức rõ đây không phải là vấn đề riêng tư, mà là trách nhiệm chung.
Truyền thông chính là “chìa khóa” quan trọng trong cuộc chiến này. Khi thông tin được lan tỏa đúng cách, đúng trọng tâm và tiếp cận được từng ngõ ngách của đời sống, truyền thông sẽ trở thành công cụ hữu hiệu giúp nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, thúc đẩy xây dựng những gia đình Việt Nam hạnh phúc, văn minh và tiến bộ. Chính vì vậy, việc đầu tư cho truyền thông không chỉ là đầu tư cho hiện tại, mà còn là xây dựng nền tảng vững chắc cho tương lai không còn bạo lực. Bên cạnh nỗ lực trong nước, sự đồng hành và hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế cũng đóng vai trò hết sức quan trọng. Việt Nam rất cần sự hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật, chuyển giao công nghệ cũng như kinh nghiệm xây dựng các mô hình truyền thông hiện đại, hiệu quả. Đặc biệt, việc triển khai các chiến dịch truyền thông chung ở cấp khu vực và toàn cầu, với sự chú trọng vào nhóm yếu thế như phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi… sẽ góp phần nhân lên sức mạnh, tạo nên làn sóng thay đổi tích cực không chỉ ở Việt Nam mà còn trong cộng đồng quốc tế.
ThS Lê Ngọc Lan
