Một trong những nguyên nhân thành công của Quảng Ninh trong phòng, chống COVID-19 là tỉnh đã dựa trên cách tiếp cận đa ngành, lấy tiếp cận an ninh phi truyền thống làm chủ đạo để xác định mục tiêu, đối tượng, tổ chức lực lượng, bố trí nguồn lực, định hình phương pháp ứng phó, kiểm soát phù hợp.
Kinh nghiệm về ứng phó và kiểm soát dịch COVID-19 từ thực tế Quảng Ninh được nêu trong bài viết "Ứng phó và kiểm soát dịch bệnh COVID-19 trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh - tiếp cận từ quản trị an ninh phi truyền thống" của đồng chí Nguyễn Xuân Ký, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Quảng Ninh đăng trên Tạp chí Cộng sản điện tử ngày 3/10.
Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh Nguyễn Xuân Ký kiểm tra công tác phòng, chống dịch COVID-19 ở nhà máy sản xuất linh kiện điện tử thuộc Tập đoàn Foxconn tại KCN Đông Mai (thị xã Quảng Yên), tháng 6/2021. Ảnh: baoquangninh.com.vn
Nhận diện dịch COVID-19 từ mối thách thức an ninh phi truyền thống
Theo đồng chí Nguyễn Xuân Ký, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống (ANPTT) đã, đang và sẽ trở thành thách thức lớn đối với an ninh và phát triển của cá nhân con người, cộng đồng xã hội, quốc gia - dân tộc và toàn nhân loại. Nếu xem ANPTT là thách thức có nguồn gốc phi quân sự, phi nhà nước, có khả năng lây lan nhanh mang tính xuyên quốc gia, đe dọa đến an ninh con người, sự tồn vong và thịnh vượng của các quốc gia, dân tộc thì có thể thấy, đại dịch COVID-19 có đầy đủ các đặc trưng, thuộc tính của an ninh phi truyền thống.
Đó là dịch COVID-19 đã tác động tiêu cực đến kinh tế, xã hội trên toàn thế giới, làm cho các chuỗi cung ứng bị gián đoạn, trong đó lĩnh vực dịch vụ và du lịch bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Để phòng, chống dịch bệnh, chính phủ tại nhiều quốc gia phải đóng cửa trường học, tạm dừng các hoạt động thương mại, dịch vụ, sản xuất,... khiến cho nhiều doanh nghiệp lao đao, phá sản, người lao động mất việc làm, các ngân hàng đối mặt với các món nợ xấu tăng lên.
Ở Việt Nam, dịch bệnh khiến cho hoạt động sản xuất, kinh doanh nhiều nơi bị gián đoạn, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân. Các doanh nghiệp dịch vụ, du lịch và vận tải chịu ảnh hưởng nặng nề, doanh thu giảm mạnh, buộc phải cắt giảm lao động hoặc tạm thời ngừng hoạt động.
Đại dịch COVID-19 đang diễn ra trên thế giới nói chung, tại Việt Nam có đầy đủ các dấu hiệu điển hình của thách thức ANPTT. Do đó, kiểm soát, phòng ngừa, ứng phó, giải quyết các thách thức của đại dịch từ góc độ ANPTT là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của quản trị quốc gia trong bối cảnh hiện nay.
Phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa ANPTT cần sự tham gia của nhiều chủ thể, huy động các lực lượng, nguồn lực và sử dụng phương thức hoàn toàn khác với ứng phó thách thức an ninh truyền thống. Để bảo đảm phòng ngừa, ứng phó và kiểm soát hiệu quả dịch bệnh COVID-19, cần phân tích đúng thực trạng, có cách tiếp cận đa ngành, trong đó có tiếp cận quản trị an ninh phi truyền thống và đưa ra những giải pháp phù hợp với thực tiễn.
Kiểm soát, phòng ngừa, ứng phó các mối đe dọa ANPTT bao gồm một loạt các hoạt động can thiệp có thể được tiến hành trước, trong, sau những nguy cơ, mối đe dọa hoặc tác động cụ thể nhằm giảm thiểu những mất mát về người và tài sản, đồng thời thúc đẩy nhanh chóng quá trình hồi phục và phát triển. Đa số các quốc gia trên thế giới quản trị thảm họa ANPTT qua 5 bước: prevention (phòng ngừa), mitigation - adaption (giảm nhẹ - thích ứng), preparedness (sẵn sàng: chuẩn bị lực lượng, cơ sở vật chất), response (đối phó), recovery (phục hồi)...
Thực tiễn phòng, chống COVID-19 của tỉnh Quảng Ninh thời gian qua có thể rút ra nhiều bài học bổ ích bổ sung vào lý thuyết trên đây.
Thực hiện “3 trước” và “4 tại chỗ”
Nắm vững tư tưởng chỉ đạo của Trung ương và xuất phát từ thực tiễn, ngay từ đầu năm 2020, để vừa phòng, chống dịch bệnh, vừa giữ vững môi trường ổn định cho phát triển kinh tế, trong điều kiện chưa có vaccine đặc trị COVID-19, cùng với việc ban hành nhiều văn bản để lãnh đạo, chỉ đạo, tăng cường các biện pháp phòng, chống dịch bệnh trên địa bàn, Quảng Ninh đã xây dựng các phương án phòng, chống dịch bệnh tiếp cận từ quản trị ANPTT, đó là:
Về công tác lãnh đạo, chỉ đạo: Tỉnh ủy Quảng Ninh nhận thấy cần áp dụng mô hình “3 trước” (nhận diện, chủ động phòng, chống trước; phát hiện, hành động, xử lý trước; chuẩn bị phương án, vật tư trước) và “4 tại chỗ” (lực lượng tại chỗ; chỉ huy tại chỗ; phương tiện tại chỗ; hậu cần tại chỗ) trong ứng phó với COVID-19.
Kiên định thực hiện nguyên tắc, phương châm: “Lấy phòng dịch làm ưu tiên”, “Khóa chặt nguy cơ lây bệnh từ bên ngoài, khoanh vùng, dập dịch triệt để từ bên trong, chữa trị hiệu quả”, ngăn chặn, tầm soát, chủ động phát hiện kịp thời, cách ly, khoanh vùng khoa học, dập dịch, xét nghiệm nhanh, không để dịch lây lan ra diện rộng. Nếu không khoanh vùng dập dịch từ sớm, từ xa, từ cơ sở (phạm vi nhỏ nhất có thể) việc phòng, chống dịch sẽ gặp khó khăn do không đủ nguồn lực để ứng phó khi dịch lan ra phạm vi rộng.
Trong huy động và tổ chức lực lượng, phân bổ nguồn lực phòng, chống dịch: Đã huy động, sử dụng các lực lượng quân đội, công an để ứng phó với các thách thức ANPTT, kết hợp với chính quyền cơ sở và người dân tham gia để phòng, chống dịch COVID-19 theo chỉ đạo của Tỉnh ủy. Thực hiện tốt “3 trước”,“4 tại chỗ”.
Trong phương pháp tổ chức và bố trí thế trận phòng, chống, kiểm soát dịch bệnh: Quảng Ninh đã triển khai nhiều biện pháp phòng, chống dịch gắn với bố trí nhiều tầng, nhiều lớp lực lượng, từ lực lượng nòng cốt đến lực lượng phối hợp và toàn dân (Xây dựng, hoàn thiện kịch bản ứng phó có hiệu quả với từng tình huống cụ thể; lấy người dân làm trung tâm, cộng đồng dân cư là pháo đài chống dịch, xây dựng thế trận lòng dân; lực lượng công an phối hợp với các đơn vị chức năng tại từng khu vực có F0 quyết liệt đẩy nhanh tối đa tốc độ truy vết trên diện rộng, lấy mẫu, xét nghiệm không bỏ sót; củng cố, nâng cao năng lực cách ly tập trung các trường hợp F1; tăng cường năng lực điều trị đối với các tuyến y tế cấp tỉnh, cấp huyện.
Ban Tuyên giáo các cấp, Sở TT&TT… thông tỉnh chủ động và tích cực tuyên truyền thường xuyên, mạnh mẽ, bài bản về tình hình và các biện pháp phòng, chống dịch, để người dân đề cao cảnh giác, nâng cao ý thức trách nhiệm trong bảo vệ mình và cộng đồng trước dịch bệnh COVID-19. Mỗi người dân, mỗi gia đình là một chiến sĩ, mỗi cộng đồng dân cư là một pháo đài, có vai trò, vị trí rất quan trọng trong công tác phòng, chống và dập dịch.
Một số bài học kinh nghiệm
Một là, phòng, chống COVID-19 phải dựa trên cách tiếp cận đa ngành, lấy tiếp cận an ninh phi truyền thống làm chủ đạo - để xác định mục tiêu, đối tượng, tổ chức lực lượng, bố trí nguồn lực, định hình phương pháp ứng phó, kiểm soát dịch phù hợp. Xác định dịch bệnh COVID-19 từ mối đe dọa an ninh phi truyền thống để thấy nó không giống với các dịch bệnh thông thường chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân, một nhóm người, một địa bàn, một địa phương hoặc một vùng, mà uy hiếp cả xã hội, cả quốc gia, dân tộc và toàn nhân loại; đe dọa cả y tế, kinh tế, văn hóa, xã hội và an ninh quốc gia. Đối tượng phòng, chống ở đây là kẻ thù vô hình, biến thể khôn lường, mà trong lịch sử nhân loại chưa có dịch bệnh nào như thế xét cả về tốc độ lây lan, sức tàn phá, độ hiểm nguy. Vì tốc độ lây lan nhanh, nên phòng, chống dịch chỉ hiệu quả khi cô lập các đối tượng, không để nguy cơ biến thành mối đe dọa, không để ca bệnh biến thành ổ dịch, không để ổ dịch lây lan trong cộng đồng.
Hai là, chủ động, lường trước, ngăn chặn từ sớm, từ xa, từ gốc khi dịch bệnh chưa xuất hiện tại địa phương; tích cực chuẩn bị và sẵn sàng ứng phó với quyết tâm chính trị cao, hành động quyết liệt, tinh thần khẩn trương khi nguy cơ dịch mới chớm xuất hiện. Khẩn trương, kịp thời chuyển đổi trạng thái từ phòng ngừa, ngăn chặn sang tiến công dập dịch khi chỉ mới xuất hiện ca bệnh, không để ca bệnh biến thành ổ dịch, với tinh thần “xét nghiệm phải nhanh nhất, truy vết phải thần tốc và triệt để, không bỏ sót F1, không bỏ sót các mốc dịch tễ F0”, kiên quyết dập tắt dịch bệnh, không để lây lan ra cộng đồng, không để biến thành khủng hoảng y tế, đình trệ kinh tế. Phương châm “3 trước” chính là để ngăn chặn dịch bệnh từ xa, từ sớm, chuẩn bị điều kiện và thế trận sẵn sàng chống dịch khi tỉnh Quảng Ninh vẫn là địa bàn an toàn, “vùng xanh”. Điều đó giúp cho mỗi tổ chức và cá nhân luôn nêu cao ý thức cảnh giác; chủ động, sẵn sàng cho mọi khả năng có thể xảy ra trong tương lai, không để bị động, bất ngờ; sẵn sàng chuyển đổi trạng thái ứng phó từ ngăn chặn, phòng ngừa sang tiến công dập dịch khi chỉ mới xuất hiện nguy cơ nhỏ nhất.
Ba là, xây dựng thế trận phòng, chống dịch COVID-19 bảo đảm tính thống nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo với phát huy tính độc lập tác chiến, xử lý hiệu quả từng nội dung, từng tình huống ở mỗi nơi, mỗi lúc, lấy cộng đồng dân cư làm “pháo đài”. Cộng đồng dân cư được xem là “pháo đài”, bởi khác với các loại an ninh phi truyền thống khác, dịch bệnh COVID-19 xâm nhập qua chính bản thân con người, chỉ có tại địa bàn dân cư mới nắm chắc được số người xuất cư - nhập cư, người quen - người lạ, người từ vùng dịch trở về. Từ đó giúp cơ quan chức năng kiểm soát tình hình.
Phương châm “4 tại chỗ” cũng là cách thức bảo đảm phát huy vai trò của cấp cơ sở, của cộng đồng dân cư trong chuẩn bị và ứng phó với dịch bệnh, thậm chí mang tính quyết định phòng ngừa, ngăn chặn khi dịch còn ở dạng nguy cơ hoặc mới xuất hiện.
Bốn là, phát huy sức mạnh tổng hợp, lấy người dân làm trung tâm, lấy lực lượng chuyên trách làm nòng cốt, bao gồm sức mạnh của cả hệ thống chính trị, của toàn dân, của các lực lượng nòng cốt trong phòng, chống đại dịch. Đảng bộ và chính quyền phải chịu trách nhiệm cao trước Trung ương, trước nhân dân, luôn nhạy bén với biến chuyển tình hình để có quyết sách đúng đắn, sáng suốt.
Điều cần nhấn mạnh là nhân lực, vật lực thực hiện chức năng bảo đảm an ninh truyền thống như quân đội, công an đã được huy động để kịp thời phục vụ cao độ cho phòng, chống dịch bệnh, ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Lực lượng nòng cốt được phát huy đầy đủ trách nhiệm là cơ sở để huy động sức mạnh toàn xã hội vào phòng, chống dịch, không phân biệt khu vực nhà nước hay khu vực tư nhân.
Năm là, phương pháp quản trị an ninh phi truyền thống, kiểm soát dịch bệnh COVID-19 phải bảo đảm tính đa dạng, linh hoạt, sáng tạo gắn với lựa chọn chu trình phù hợp. Tính đa dạng của phương pháp thể hiện trong từng trường hợp cụ thể giữa phòng và chống dịch; giữa chuẩn bị, ngăn chặn và dập dịch; giữa sử dụng nguồn lực tại chỗ và nguồn lực hỗ trợ tăng cường; giữa phòng, chống dịch bệnh và duy trì, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội; giữa ứng phó dịch bệnh khi chưa có vaccine và khi đã tiêm vaccine đạt tỷ lệ nhất định. Tính linh hoạt phản ánh ở các khả năng chuyển đổi trạng thái từ chủ động phòng ngừa sang chủ động dập dịch, sự can thiệp chính sách trước các tình huống ngoài dự báo, gắn với quản trị địa phương trong bối cảnh khủng hoảng y tế...
Chu trình quản trị an ninh phi truyền thống, kiểm soát dịch bệnh ở tỉnh Quảng Ninh là: Phòng ngừa, ngăn chặn - giảm nhẹ, cứu trợ, phục hồi, thích ứng, tái thiết phát triển. Khi tiêm vaccine đạt tỷ lệ cao trong dân cư, phải chuyển sang giai đoạn thích ứng, mà ở đó bao gồm cả thích nghi và sẵn sàng ứng phó, giảm nhẹ tùy từng trường hợp cụ thể.
Tuyệt đối không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống
Từ các phân tích và bài học kinh nghiệp từ thực tiến địa phương nói trên, đồng chí Nguyễn Xuân Ký nhấn mạnh quản trị quốc gia nói chung, quản trị ANPTT nói riêng có hiệu quả là làm thế nào để các mối đe dọa ANPTT gây tác hại thấp nhất cho con người, cho xã hội và cho quốc gia, dân tộc. Chính vì vậy, thích ứng trước một số mối đe dọa ANPTT là một nội dung, một khâu quan trọng trong quản trị ANPTT. Thích ứng ở đây cần được hiểu là chúng ta phải chấp nhận sống, làm việc, sản xuất, kinh doanh trong điều kiện luôn có các mối đe dọa ANPTT và luôn trù liệu các biện pháp để hạn chế thấp nhất sự xâm hại của các mối đe dọa ANPTT. Nói cách khác, đây là “trạng thái bình thường mới” của xã hội, con người trước các mối đe dọa ANPTT.
Từ thực tiễn phòng, chống dịch bệnh COVID-19 trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh thời gian vừa qua, có thể thấy các mối đe dọa ANPTT rất khó dự báo diễn biến và khả năng tác động. Trong dài hạn, để thực hiện được “mục tiêu kép” trong điều kiện dịch bệnh, cần phải đẩy mạnh kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật, các biện pháp phòng, chống dịch bệnh theo chỉ đạo của Trung ương, của tỉnh. Khẩn trương xây dựng, hoàn thiện các quy trình phòng, chống dịch phù hợp với biến chủng mới của virus Corona với các yêu cầu cao hơn về tốc độ ứng phó và sự quyết liệt, triệt để theo phương châm “3 trước” và “4 tại chỗ”.
Phát huy tối đa vai trò nòng cốt của lực lượng công an trong truy vết nhanh, chính xác, hiệu quả; của lực lượng quân sự trong cách ly tập trung; của lực lượng y tế trong lấy mẫu, xét nghiệm và điều trị. Siết chặt quản lý toàn tuyến biên giới trên bộ, trên biển; không để xảy ra tình trạng nhập cảnh trái phép; đồng thời, quản lý xuất cư - nhập cư chặt chẽ, phù hợp với các cấp độ diễn biến dịch bệnh của các khu vực giáp ranh tỉnh bạn, đặc biệt là khu vực có F0, F1; tuyệt đối không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống, phát hiện xử lý nghiêm mọi trường hợp vi phạm pháp luật.
Tiếp tục củng cố mô hình cộng đồng tự quản phòng, chống dịch ở từng tổ dân, khu phố nhằm bảo đảm an ninh, an toàn dịch bệnh, gắn với nhân rộng mô hình “Thôn, bản, khu phố không có người nhiễm COVID-19 trong cộng đồng”.
Căn cứ vào tình hình thực tế để thực hiện các giải pháp “thắt chặt bên ngoài, nới lỏng bên trong một cách có kiểm soát” phù hợp với các mức độ nguy cơ dịch bệnh cho từng khu vực, địa điểm cụ thể trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh để giữ địa bàn an toàn, ổn định, thực hiện “mục tiêu kép” duy trì sự ổn định của sản xuất, kinh doanh; tuyệt đối không được lơ là, chủ quan, mất cảnh giác./.
